Lợi thế xuất khẩu

Hơn một thập kỷ qua, ngành tôm Việt Nam đã tiến bộ vượt bậc, đưa Việt Nam vào hàng ngũ các nước xuất khẩu tôm lớn nhất thế giới, đem về nguồn ngoại tệ ngày càng lớn cho đất nước. Cùng với sự phát triển của nghề nuôi tôm công nghiệp, hàng loạt nhà máy chế biến tôm xuất khẩu đã ra đời. Công nghệ chế biến tôm Việt Nam đang ngày càng hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thông qua sự gia tăng tỷ trọng của các sản phẩm giá trị gia tăng.

Nhiều dư địa phát triển

Trong các mặt hàng thủy sản xuất khẩu, tôm chế biến luôn là một trong những sản phẩm mũi nhọn, đem lại nguồn ngoại tệ lớn cho đất nước. Bên cạnh những lợi thế về chế biến, xuất khẩu tôm, chúng ta cần quan tâm hơn nữa đến các giải pháp trong khâu nuôi, tạo nguồn cung nguyên liệu để tăng sức cạnh tranh trước các đối thủ khác như: Ecuador, Thái Lan, Ấn Độ, Indonesia…

Hiện, cả nước có trên 300 cơ sở chuyên và có kết hợp chế biến tôm với công suất trên 1,4 triệu tấn sản phẩm/năm. Tập trung chủ yếu ở miền Trung, Nam Trung bộ (Khánh Hòa, Phú Yên, Ninh Thuận, Bà Rịa – Vũng Tàu…), ĐBSCL (Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau, Kiên Giang). Chất lượng sản phẩm đáp ứng tốt các điều kiện xuất khẩu.

Việt Nam đã và đang đàm phán, ký kết và triển khai 16 hiệp định thương mại tự do (FTAs), đặc biệt là một số các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP, EVFTA và gần đây nhất là RCEP. Đây là lợi thế rất lớn cho sản phẩm tôm nói riêng, thủy sản nói chung của Việt Nam có thể thâm nhập sâu vào nhiều thị trường, mở ra nhiều cơ hội cũng như lợi thế cạnh tranh, từ đó gia tăng lợi nhuận.

Hiện nay, nhìn nhận về thị trường thủy sản toàn cầu có thể thấy được xu hướng dịch chuyển đầu tư sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam; ảnh hưởng dịch COVID-19 tới các quốc gia cạnh tranh với Việt Nam như Ấn Độ, Ecuador, một số nước Đông Nam Á làm giảm 30 – 50% sản lượng sản xuất và xuất khẩu. Cùng với đó, sự thay đổi trong thói quen của người tiêu dùng, hướng đến và ưa chuộng các sản phẩm tôm chế biến giá trị gia tăng, ăn liền, tiện dụng. Các chuyên gia cho rằng, nếu kiểm soát tốt dịch bệnh tại các thị trường trọng điểm như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Mỹ, EU, Anh, Australia… thì khả năng mở cửa trở lại các nhà hàng, nhu cầu sẽ dần được phục hồi. Cùng với đó là lợi thế về thuế khi tuân thủ các quy tắc và thực thi EVFTA, CPTPP, FTAs khác.

Vẫn còn thách thức

Kinh tế thế giới năm 2021 dự báo sẽ diễn biến phức tạp, khó lường: cạnh tranh chiến lược, xung đột thương mại, cạnh tranh thị trường, công nghệ, nhân lực chất lượng cao giữa các quốc gia ngày càng quyết liệt; thách thức an ninh phi truyền thống, đặc biệt là biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng cả về tác động và cường độ; dịch bệnh diễn biến phức tạp, đặc biệt là đại dịch COVID-19 đã tạo ra sự gián đoạn trong chuỗi cung ứng, lưu chuyển thương mại.

Với ngành tôm Việt Nam, do tác động của dịch COVID-19 sức mua từ các thị trường giảm mạnh, giao thương đình trệ, vận chuyển khó khăn, một số doanh nghiệp không đủ tiềm lực trụ vững qua mùa dịch. Cùng đó, lợi nhuận các doanh nghiệp suy giảm, áp lực chi phí, phí, thuế với doanh nghiệp rất lớn. Mặt khác, vấn đề nguyên liệu cũng là một rào cản lớn cho sự phát triển của công nghiệp chế biến tôm, khi hiện nay bài toán về thiếu hụt vẫn chưa có lời giải và dự báo trong tương lai giá nguyên liệu sẽ tăng cao. Ngoài ra, cũng còn một số yếu tố tác động khác như: công nghiệp hỗ trợ, hệ thống logistic kho lạnh phục vụ bảo quản còn hạn chế, tồn kho tăng; thông quan tại các cửa khẩu giáp với Trung Quốc chậm do phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định phòng dịch, lao động sẽ thiếu và ngày càng khó khăn.

Tiềm năng từ các thị trường

Nhật Bản: Tôm Việt Nam sẽ phải cạnh tranh mạnh với tôm của Ấn Độ đang có mức giá thấp hơn hẳn do chi phí sản xuất tôm ở Ấn Độ thấp hơn. Hiện, Việt Nam đang là nhà cung cấp tôm lớn nhất cho Nhật Bản và có nhiều lợi thế từ FTA song phương với Nhật Bản đối với mặt hàng tôm.

Mỹ: Trong thời gian tới sẽ tăng mạnh do nhu cầu tiêu dùng và nhập khẩu thủy sản của Mỹ tăng; hai sản phẩm chủ lực của Việt Nam là cá tra và tôm có mức giá phù hợp với đa số người tiêu dùng Mỹ.

EU: Sẽ có nhiều cơ hội tăng mạnh thị phần do có lợi thế từ EVFTA và năm 2021 EU sẽ trở lại là thị trường xuất khẩu thủy sản đạt trên 1 tỷ USD của Việt Nam.

Trung Quốc: Chỉ tăng trưởng nhẹ so với cùng kỳ năm 2020. Phía Trung Quốc siết chặt kiểm soát hàng thủy sản nhập khẩu về chất lượng, kiểm dịch và thủ tục sẽ khiến cho hoạt động xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc những tháng năm 2021 có thể bị chậm ở một số thời điểm. Các doanh nghiệp cần chủ động nắm bắt rõ các quy định, thủ tục để giảm thiểu rủi ro.

Na Uy là thị trường tiềm năm cho mặt hàng tôm và cá ngừ trong thời gian tới.

Ngoài ra, một số thị trường vẫn có đà tăng trưởng tốt như: Anh, Canada, Australia, Hồng Kông, Nga, Thụy Sĩ, Chilê, Papua New Guinea, Nam Phi, Pakistan, Cô Oét.

TS Đào Trọng Hiếu