Thủy sản Việt chinh phục khắp thế giới, vì sao lại 'bế tắc' trên sân nhà?

Nhiều doanh nghiệp thủy sản đang thiếu thông tin về thị trường trong nước. (Ảnh minh họa. Nguồn: TTXVN)

Với hơn 100 triệu dân và mức tiêu thụ 35-38kg thủy sản/người/năm, theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam, thị trường nội địa được ví như một 'mỏ vàng bị lãng quên' của ngành thủy sản.

Việt Nam đã xuất khẩu thủy sản đến 170 thị trường trên thế giới, đặc biệt đã có “visa” vào nhiều thị trường khó tính, yêu cầu khắt khe về an toàn và chất lượng. Điều đó đồng nghĩa các tiêu chuẩn về an toàn, chất lượng của thủy sản xuất khẩu đều được quốc tế công nhận, hoàn toàn có thể yên tâm.

Thế nhưng, gần đây thủy sản Việt đang gặp nhiều thách thức khi xuất khẩu ngày càng khó khăn; đặc biệt là năm 2025, các doanh nghiệp phải đối mặt với nhiều rào cản như chống bán phá giá, thuế đối kháng, chống trợ cấp, và gần đây là Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) của Hoa Kỳ.

Trước tình hình đó, nhiều doanh nghiệp giật mình nhìn lại thị trường nội địa vốn bị bỏ ngỏ nhiều năm. Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp vẫn quen với lối xuất khẩu từ hàng chục năm nay, nên vẫn còn lúng túng, gặp không ít khó khăn.

Gặp khó trên "sân nhà"

Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) - bà Lê Hằng nhấn mạnh trong bối cảnh khó khăn trên, việc quay trở lại thị trường nội địa với nhiều doanh nghiệp thủy sản là bài toán không dễ. Trong đó, nguyên nhân có cả yếu tố khách quan và chủ quan.

Phân tích cụ thể, bà Hằng cho rằng nguyên nhân trước hết là do chiến lược và tư duy kinh doanh của từng doanh nghiệp. Đa số doanh nghiệp thủy sản đã gắn bó với xuất khẩu suốt hàng chục năm qua. Trước đây, thị trường thế giới có nhu cầu lớn đối với thủy sản, trong khi thu nhập bình quân của người dân trong nước vẫn còn thấp, sức tiêu dùng hạn chế, nên xuất khẩu nhanh chóng trở thành một hệ thống, một chuỗi giá trị hoàn chỉnh.

Trong khi chuỗi của thị trường trong nước lại khác nên khi quay trở lại, doanh nghiệp buộc phải có bước đi mới và sự đầu tư khác để thích ứng.

Bà Lê Hằng cũng lưu ý dù rằng hiện nay VASEP đã thành lập Câu lạc bộ hàng nội địa với sự tham gia của gần 30 doanh nghiệp, song con số này vẫn khá khiêm tốn. Thực tế, những doanh nghiệp này cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn, trong đó có yếu tố chủ quan do chưa làm tốt công tác truyền thông, xây dựng thương hiệu cho thủy sản trên thị trường trong nước; chưa kể được câu chuyện sản phẩm để chinh phục người tiêu dùng trong nước.

“Cách tiếp cận với hệ thống phân phối của nhiều doanh nghiệp cũng còn mang tính bảo thủ, mới chỉ thông qua một vài kênh truyền thống. Thống kê cho thấy mới chỉ có 20-25% doanh nghiệp thủy sản hiện nay ứng dụng kênh hiện đại là thương mại điện tử một cách bài bản,” bà Hằng thông tin.

Ngoài các yếu tố chủ quan, Phó Tổng Thư ký VASEP Lê Hằng cho rằng nhiều doanh nghiệp thủy sản đang thiếu thông tin về thị trường trong nước.

“Hầu như tôi không thấy báo cáo, khảo sát của các cơ quan nghiên cứu thị trường mà đánh giá về tiêu thụ thủy sản ở từng vùng miền khác nhau thế nào; xu hướng, tâm lý người tiêu dùng, mức độ tiêu thụ qua các hệ thống phân phối ra sao. Như vậy, doanh nghiệp đang thiếu dữ liệu và thiếu cơ hội để kết nối hiệu quả với hệ thống phân phối trong nước,” bà Hằng trăn trở.

Tuy vậy, khó khăn lớn nhất theo bà Hằng, là vấn đề tập quán và nhận thức của người tiêu dùng trong nước, đặc biệt ở khu vực nông thôn khi từ lâu đã quen sử dụng thủy sản tươi sống. Nhiều người cũng không nhận thức rõ sự khác biệt về chất lượng giữa thủy sản tươi sống (đang bơi) với sản phẩm đông lạnh (cấp đông sâu); phần lớn đều nghĩ rằng “chỉ có tươi sống mới ngon,” trong khi không rõ loại nào an toàn, loại nào tốt hơn.

Ngoài ra, doanh nghiệp khi muốn tiếp cận thị trường trong nước còn nằm ở khả năng tiếp cận hệ thống phân phối. Dù mạng lưới phân phối ở Việt Nam hiện rất đa dạng, từ siêu thị, đại siêu thị, chuỗi cửa hàng tiện lợi, trung tâm thương mại cho đến kênh bán lẻ trực tuyến, nhưng doanh nghiệp thường chỉ tiếp cận được với một vài đơn vị nhỏ lẻ, do chưa có cách kết nối phù hợp.

Chinh phục thị trường thủy sản trong nước. (Nguồn ảnh: TTXVN)

“Đặc biệt, khi tiếp cận các hệ thống bán lẻ quy mô lớn, doanh nghiệp thường phải đối mặt với mức chiết khấu rất cao và liên tục thay đổi. Chưa kể, khi doanh nghiệp thủy sản (chủ yếu là doanh nghiệp ở phía Nam) đưa sản phẩm chế biến ra thị trường phía Bắc, họ lại vừa phải đối mặt với sự khác biệt về thị hiếu, vừa chịu áp lực chi phí logistics cao,” bà Hằng nói.

Chinh phục thị trường hơn 100 triệu dân thế nào?

Với hơn 100 triệu dân và mức tiêu thụ ước tính khoảng 35-38kg thủy sản/người/năm, theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam, thị trường nội địa được ví như một “mỏ vàng bị lãng quên” của ngành thủy sản.

Thực tế trên cũng đặt ra yêu cầu cần có hướng mở để doanh nghiệp chinh phục thị trường trong nước, nhất là trong bối cảnh tình hình xuất khẩu ngày càng chật vật bởi thuế, cạnh tranh khốc liệt và áp lực từ “thẻ vàng IUU.”

Vì vậy, để chủ động ở thị trường nội địa, doanh nghiệp thủy sản cần chuẩn bị một chiến lược bài bản, dựa trên nghiên cứu - phát triển sản phẩm, mở rộng hệ thống phân phối và tận dụng tối đa sức mạnh chuyển đổi số. Điều này cũng như cách duy trì “vòng đời nuôi dưỡng sản phẩm,” bắt đầu từ việc khảo sát thị trường, doanh nghiệp cần xác định phân khúc, xây dựng chân dung khách hàng mục tiêu và triển khai chiến lược marketing sản phẩm.

Tự tin ở thị trường nội địa, ông Lê Sĩ Hiển, Giám đốc vận hành miền Bắc - MM Mega Market Việt Nam cho biết hiện tỷ lệ hàng việt Nam ở MM Mega Market chiếm 90%. Mô hình doanh nghiệp này kinh doanh chủ yếu cho các khách hàng chuyên biệt gồm các khách sạn 5 sao, trường học quốc tế…

Ông Hiển cũng nhấn mạnh tại MM Mega Market Việt Nam, doanh nghiệp thực hiện kiểm soát chất lượng và an toàn thực phẩm theo tiêu chí “từ trang trại đến bàn ăn.” Tất cả nông sản, thủy sản và thực phẩm tươi sống đều được quản lý chặt chẽ trong một chuỗi cung ứng khép kín, từ khâu sản xuất đến khi đến tay người tiêu dùng.

“Chúng tôi không chỉ giám sát mà còn đồng hành với nhà cung cấp, hỗ trợ cải tiến quy trình và xây dựng văn hóa an toàn thực phẩm bền vững trong toàn hệ thống. Nếu phát hiện vi phạm về chất lượng hay đạo đức kinh doanh, chúng tôi sẽ thu hồi Tick xanh, ngừng hợp tác,” ông Hiển chia sẻ.

Ngoài ra, để minh bạch nguồn gốc, toàn bộ sản phẩm đều có bao bì, nhãn mác đúng quy định, ghi rõ nhà cung cấp, ngày sản xuất, hạn sử dụng và điều kiện bảo quản. Nhiều sản phẩm được gắn QR code truy xuất nguồn gốc, giúp khách hàng kiểm tra thông tin từ trang trại đến siêu thị. Các chứng nhận VietGAP, GlobalGAP,… đều được in rõ trên bao bì để khẳng định chất lượng.

Về phía cơ quan quản lý, ông Phạm Văn Duy - Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhấn mạnh Việt Nam đã đạt nhiều kết quả nổi bật trong xuất khẩu nông thủy sản khi sản phẩm thủy sản hiện diện tại hơn 170 quốc gia. Thành công này là minh chứng cho nỗ lực từ người nông dân, doanh nghiệp chế biến đến hệ thống quản lý, nhất là sự chú trọng ngay từ khâu sản xuất ban đầu.

Tuy vậy, thị trường quốc tế đặt ra tiêu chuẩn hết sức nghiêm ngặt, chỉ cần một lần vi phạm an toàn thực phẩm là doanh nghiệp có thể bị loại khỏi thị trường. Dù trên 99% cơ sở được đánh giá đảm bảo yêu cầu, cơ quan quản lý vẫn khẳng định cần kiên quyết xử lý triệt để những vi phạm còn tồn tại.

Vì thế, từ ngày 1/7/2025, các nhiệm vụ quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm trong lĩnh vực nông nghiệp sẽ được chuyển giao cho địa phương, nhằm tăng tính chủ động, cũng như kịp thời có hướng giải quyết.

“Bộ Nông nghiệp và Môi trường vẫn đồng hành, phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương, Bộ Y tế và gần đây là Bộ Công an, để kiểm soát, xử lý nghiêm các vi phạm, hướng tới nền nông nghiệp bền vững, an toàn,” ông Duy nói./.

(Vietnam+)