Nền tảng cho thủy sản phát triển bền vững

Ngư dân cập cảng Cửa Tùng (Quảng Trị). Ảnh: TTXVN

Ngày 12/11/2015, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch hệ thống cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá đến năm 2020, định hướng đến năm 2030.

Theo quy hoạch, năm 2020, cả nước có 125 cảng cá (35 cảng cá loại một và 90 cảng cá loại hai). Tuy nhiên, đến nay, cả nước mới chỉ có 3 cảng cá loại một, 54 cảng cá loại hai và 11 cảng cá loại ba.

Cảng cá là công trình hạ tầng kỹ thuật, động lực phát triển cho khá nhiều ngành nghề kinh tế các địa phương có biển. Nhưng rõ ràng, với số lượng cảng thiếu hụt, hệ thống cảng cá Việt Nam chưa đáp ứng yêu cầu phát triển và theo kịp số lượng 83.427 tàu cá chiều dài từ 6 mét trở lên của cả nước.

Cục Thủy sản thừa nhận, nhiều cảng cá chưa đáp ứng được các tiêu chí quy định tại Luật Thủy sản vì hoạt động nhiều năm đã xuống cấp lại thiếu vốn duy tu, sửa chữa. Đó là chưa kể đến tình trạng cảng bị bồi lắng do thời gian, càng gây khó khăn cho tàu thuyền ra vào. Nguyên nhân xuất phát từ ngân sách trung ương bố trí đầu tư cho xây dựng cảng cá trong thời gian qua rất thấp so yêu cầu, đầu tư dàn trải, không đồng bộ. Giai đoạn 2010-2015 chỉ đạt khoảng 38% so nhu cầu vốn; giai đoạn 2016-2020 mới được đầu tư 5.500 tỷ đồng, trong khi nhu cầu theo quy hoạch cần tới 16.800 tỷ đồng. Mặt khác, các nguồn vốn đầu tư xây dựng cảng, khu neo đậu chủ yếu thuộc dạng công ích, không thu hút được đáng kể nguồn lực tư nhân.

Đáng lo ngại là hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật đối với cảng cá, khu neo đậu chưa được xây dựng nên nhiều cảng cá thiếu các trang thiết bị, hệ thống điện, nước, xử lý nước thải, phòng chống cháy nổ…; thiếu cơ sở dữ liệu về các cảng cá cho tàu cá, thiếu phần mềm kết nối hệ thống cảng cá, chia sẻ thông tin giữa các cảng cá để phục vụ công tác chỉ đạo điều hành khi cần thiết. Trong khi nguồn nhân lực quản lý cảng cá hiện nay rất thiếu và chưa được đào tạo bài bản, không thể vận hành được máy móc, công nghệ hiện đại và đáp ứng được công tác điều hành cảng khi bước vào hội nhập quốc tế.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã lập quy hoạch hệ thống cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, theo đó, toàn quốc sẽ có 152 cảng cá (trong đó, 33 cảng loại một, 73 cảng loại hai, 46 cảng loại ba), đáp ứng bốc dỡ tổng lượng thủy sản 2.691.000 tấn/năm; 150 khu neo đậu tránh trú bão đáp ứng nhu cầu neo đậu khoảng 85.917 tàu cá.

Để thực hiện được mục tiêu trên, tổng nhu cầu vốn đầu tư cho các dự án cảng cá, khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá đến năm 2030 lên tới hơn 60.000 tỷ đồng. Vì vậy, các chuyên gia khuyến nghị, các địa phương không thể trông chờ vào nguồn ngân sách Nhà nước mà phải tăng cường huy động vốn doanh nghiệp và các nguồn vốn hợp pháp khác. Để sớm lấp đầy “khảng trống” trong hệ thống cảng cá, ngành thủy sản cần kêu gọi đầu tư theo hình thức xã hội hóa, khuyến khích các nhà đầu tư cùng xây dựng, khai thác, kinh doanh; tham gia nạo vét, duy tu cảng cá và khu neo đậu tránh trú bão cho tàu cá kết hợp tận thu sản phẩm, khai thác khoáng sản, vật liệu không sử dụng ngân sách Nhà nước.

Thiết nghĩ, đầu tư xây dựng đồng bộ và hiện đại hệ thống cảng cá, khu neo đậu tàu thuyền là điều kiện có ý nghĩa nền tảng để tạo nên những đột phá trong chiến lược phát triển ngành khai thác thủy sản. Cùng đó, cần xác định, hệ thống cảng cá không đơn thuần là nơi bà con mưu sinh, hay neo đậu tàu thuyền, mà còn là không gian sống, không gian phát triển của hàng chục triệu ngư dân, giúp ngành thủy sản phát triển bền vững theo hướng tăng nuôi trồng, giảm cường độ khai thác, tránh việc khai thác trái phép.

Bởi thế, cả hệ thống chính trị, các địa phương có biển cần quan tâm phát triển đời sống, an sinh xã hội người dân ven biển, quan tâm hơn nữa đến lực lượng khai thác, bởi ngư dân chính là những cột mốc chủ quyền quốc gia trên biển.

Hoàng Lâm