Lo ngại về sự đa dạng sinh học ở cá rô phi

Hình minh họa

Từ lâu, cá rô phi đã trở thành loài nuôi phổ biến ở nhiều quốc gia trên thế giới, đây là mặt hàng nhập khẩu của nhiều quốc gia đặc biệt là Mỹ và Châu Âu. Ban đầu chúng được nuôi nhiều ở các nước Châu Á như Trung Quốc, Việt Nam,… sau đó chúng bắt đầu lan dần ra cho đến cả Châu Phi. Tuy nhiên từ đây cá rô phi cũng trở thành mối đe dọa cho sự đa dạng sinh học cho các loài bản địa.

Một nghiên cứu gần đây tại Tanzania về vấn về lai tạp giữa cá rô phi bản địa và rô phi du nhập. Theo tác giả, con lai giữa cá rô phi được nuôi thoát ra ngoài và họ hàng ngoài tự nhiên của chúng đã có những tác động tiêu cực cả về sự đa dạng sinh học và sản xuất nuôi trồng thủy sản. Đặc biệt họ cho rằng con lai là mối đe dọa đến sự độc nhất của quần thể bản địa, đồng thời chính là nguy cơ gây nên tình trạng còi cọc ở cá nuôi. Hiện các nhà nghiên cứu ở đại học Bristol, Roehampton, Bangor và viện nghiên cứu thủy sản Tanzania (TAFIRI) và Earlham đang phát triển nguồn gen có thể nhanh chóng phát hiện vấn đề đang xuất hiện trong các quần thể cá.

Cá rô phi vằn (Oreochromis niloticus) với đặc điểm tốc độ tăng trưởng nhanh và khả năng chóng chịu cao trong các điều kiện môi trường khác nhau nên chúng được nuôi nhiều ở các vùng nhiệt đới. Tuy nhiên điều này cũng có nghĩa là chúng sẽ cạnh tranh với các loài bản địa tại nơi chúng thoát ra ngoài. Các loài địa phương như Oreochromis korogwe, được biết là loài sống ở phía Bắc Tanzania và gần đây được xác nhận xuất hiện ở hồ các quốc gia phía Nam hiện đang bị đe dọa.

Những nghiên cứu gần đây cho thấy cá rô phi vằn đã lai với những loài bản địa khác ở Tanzania. Việc bắt được các mẫu cá O. korogwe mang những đặc điểm của cả cá rô phi bản địa và nuôi đã được xác nhận là mối lo ngại – một hồi chuông cảnh báo giữa các nhà nghiên cứu.

Vấn đề được nêu ra chính là cá rô phi bản địa có sự thích nghi cụ thể với môi trường địa phương và điều này có thể dễ dàng bị phá vỡ hay không khi cá rô phi vằn lại có thể sinh sản với chúng cho ra các con lai.

Một phân tích di truyền sử dụng tế bào vi mô cho thấy những con cá này thực sự là con lai, nhưng việc giải trình tự toàn bộ gen của các quần thể O. korogwe ở phía Bắc và phía Nam Tanzania cho thấy điều khá bất ngờ. Theo Tiến sĩ Adam Ciezarek của viện Earlham, những con cá được thu ở hồ phía Nam Tanzania và thậm chí những con không giống con lai khi kiểm tra đều cho thấy có một số DNA của cá rô phi vằn trong bộ gen của chúng.

Một điều thú vị khác chính là sự pha trộn vật chất di truyền này không có ở O. korogwe ở phía Bắc.

Tanzanian là nhà của mười ba loài cá rô phi độc đáo khác nhau bao gồm cả O. korogwe. Sự khác biệt giữa O. korogwe ở phía Bắc và Nam đã làm nổi bật những điểm đáng quan ngại đối với đa dạng sinh học ở địa phương, theo đó các quần thể cá độc nhất mới được phát hiện có lẽ đã bị đe dọa.

Tiến sĩ Antonia Ford của Đại học Roehampton cho biết: “Chúng tôi đã xác định được những quần thể cá rô phi độc đáo khác biệt với những quần thể khác và ngay khi chúng tôi mô tả sự đa dạng sinh học mới đó, chúng tôi nhận thấy chúng đang lai tạo với những loài ngoại lai. Có lẽ chúng đã như thế trước khi cả chúng tôi phát hiện ra”.

Việc lai tạp có thể tác động tiêu cực đến các trang trại cá rô phi ở địa phương. Cá lai du nhập có thể ngẫu nhiên lai với các loài lai tạo đặt biệt được nuôi ở các trại cá và qua nhiều thế hệ có thể dẫn đến còi cọc và giảm năng suất. Đây chính là nguyên nhân dẫn đến sự thiệt hại kinh tế đáng kể.

Do đó, điều quan trọng đối với cả nông dân và sự đa dạng sinh học chính là phát hiện và ngăn chăn các sự kiện lai tạp như vậy. Hiện nhóm nghiên cứu đang phát triển các nguồn gen có thể giúp các nhà chọn giống và bảo tồn phát hiện ra sự lai tạp trên thậm chí ở giai đoạn ấu trùng - đây là giai đoạn khó xác định hơn so với giai đoạn trưởng thành.

Theo giáo sư Martin Genner của Đại học Bristol cho biết: “Về lâu dài, chúng tôi hy vọng rằng công việc của mình sẽ giúp cung cấp thông tin về việc bảo tồn và quản lý các loài cá rô phi bản địa ở Châu Phi thông qua các biện pháp can thiệp có lợi cho cả môi trường tự nhiên và con người. Một bước quan trọng tiếp theo chính là xây dựng sự hiểu biết đầy đủ hơn về các yếu tố sinh thái, xã hội và kinh tế về các tác động của những loài ngoại lai và điều này sẽ cho phép xác định cũng như thực hiện các biện pháp nhằm thúc đẩy bảo tồn đa dạng sinh học và an ninh lương thực”.