KỲ 1: 9 CHỈ TIÊU CHỌN GIỐNG DƯỚI KÍNH HIỂN VI

Dưới đây trình bày 9 chỉ tiêu chọn giống dựa vào kính hiển vi – là một phần trong quy trình chọn giống nghiêm ngặt nhằm đảm bảo chất lượng giống đạt tốt nhất tại ao nuôi.

Các chỉ tiêu quan sát này có thể minh họa cao nhất tình trạng sức khỏe của tôm giống, thậm chí còn chính xác hơn các cách kiểm tra bằng sinh học phân tử.

Tiến hành bằng các soi kính ít nhất 10 cá thể tôm/ một hồ ương, cho điểm và đánh giá kết quả.

1. Chín chỉ tiêu chọn giống quan sát dưới kính hiển vi

(i) Ngoại sinh vật bám: quan sát các mắt và các phần phụ (như chân bơi, chân bò) dưới kính hiển vi (từ X10 – X40). Kiểm tra sự hiện diện của sinh vật bám như trùng loa kèn, vi khuẩn dạng sợi. Tôm đạt tiêu chuẩn này khi không có sự hiện diện của sinh vật vật bám, mắt tôm sáng và sạch. Có thể kết hợp quan sát các đốm trên vỏ tôm.

Tôm có bị ngoại sinh vật bám hoặc các đốm trên vỏ thường do tình trạng nước hồ ương xấu. Nếu tôm không bị ngoại bám quá nhiều thì sẽ được làm sạch vào lần lột xác tiếp theo.



Sợi khuẩn bám trên phụ bộ tôm giống

(ii) Số gai trên chuỷ: gai chủy và mang tôm có sự phát triển tương đồng theo độ tuổi. Số gai trên chuỷ nên > 4, ít nhất phải đạt 3,5 gai thì mang mới khá hoàn thiện, có thể điều chỉnh được áp suất thẩm thấu khi chuyển vào nước nuôi.

Ba giai đoạn tôm post sẽ mọc 1 gai chủy nên pL10 có từ 3 – 4 gai. Gai trên chủy quá nhiều, từ 7 – 8, cho thấy tôm đã khá “già”, có thể đã vượt quá tuổi tôm post. Khi xem gai chủy, nên xác định độ đồng đều của số gai trên chủy. Số gai chủy dao dộng lớn cho thấy tình trạng dinh dưỡng không cân đối của tôm nuôi hoặc hồ nuôi từng bị bệnh.



Gai chủy tôm giống giai đoạn pL9



Mức độ mọc gai chủy tùy theo dinh dưỡng trong thức ăn của tôm giống giai đoạn pL5. A – cho ăn artemia 100%; B – Thay thế 65% artemia bằng thức ăn nhân tạo; C – Thay thế 85% artemia bằng thức ăn nhân tạo.

(iii) Phụ bộ hay các chân bơi chân bò: phải nguyên lành. Đầu các chân bò phải có kẹp (càng) hoặc đầu nhọn. Các chân bơi phải đủ đốt, đầu các chân bơi phải có lông.



Mòn phụ bộ do khuẩn (xuất hiện đen melanin ở đầu chân bơi)

(iv) Tỉ lệ cơ và ruột M:G: quan sát chiều rộng chỗ lớn nhất của cơ và ruột tại đốt thứ 6 (là đốt không có chân bơi). Theo tiêu chuẩn thì chiều rộng cơ : chiều ruộng ruột = 4:1.

Lưu ý: cơ phải đầy vỏ khi quan sát chỉ tiêu này.



Tỉ lệ chiều dài cơ và ruột ở tôm giống. Bên phải M:G = 4:1 – đạt; bên trái M:G < 4:1 – không đạt (Nguồn Chalor Limsuwan)

(v) Cơ lưng: là quan sát phần cơ dọc theo mặt trên của ruột, từ phía sau gan tụy đến trước đuôi. Cơ này phải đầy vỏ, liền mạch và trong suốt. Cơ không đầy, chứng tỏ tôm giống bị thiếu dinh dưỡng hoặc bệnh.



Tôm giống tốt có cơ lưng căng đầy



Cơ lưng gấp khúc của tôm giống thiếu dinh dưỡng

(vi) Mang: mang là chỉ tiêu quan trọng nhất khi quan sát dưới kính hiển vi. Nếu mang chưa phát triển hoàn thiện, khả năng điều chỉnh áp suất thẩm thấu của tôm sẽ thấp, tôm dễ sốc khi thả vào ao nuôi. Mang hoàn thiện có nhánh chính đã phân nhánh cấp 2 dài.



Sự phát triển mang của tôm thẻ chân trắng (Penaeus vannamei) theo ngày tuổi. A: 1 – 4 ngày tuổi; B: 5 – 7 ngày tuổi; C: 8 – 10 ngày tuổi; D: 11- 14 ngày tuổi. (Nguồn: Thefishsite)



Mang tiêu chuẩn của tôm giống giai đoạn pL9 – 10



Mang tôm giống giai đoạn pL 12 phát triển đầy đủ (Nguồn: vannamei101)

(vii) Gan tuỵ: soi nguyên phần đầu ngực tôm dưới kính hiển vi để quan sát gan tụy. Gan tụy tốt phải to, sậm màu (do giọt lipit khúc xạ ánh sáng nên luôn sậm màu), có nhiều giọt dầu.

Có thể bóc tách gan tụy ra khỏi đầu, ép tươi và soi để quan sát mức độ phát triển của các nhánh gan, từ đó đưa xác định tình trạng dinh dưỡng và tuổi của tôm. Chi tiết quan sát hình thái gan tụy đã được trình bày tại đây.



Hình thái gan tụy tôm giống giai đoạn pL 9



Lipit dạng hạt trong gan và ruột tôm hoàn chỉnh



Gan tụy chứa trứng kí sinh

(viii) Đường ruột: nếu kiểm tra tôm ngay tại traị thì yêu cầu thành ruột giữa phải có giọt dầu. Giọt dầu là dấu hiệu của dinh dưỡng tốt, tôm được cho ăn đầy đủ, ăn đủ.

Rất nhiều trường hợp trong đường ruột tôm có một đường màu đen, kéo dài từ dạ dày đến ruột sau. Đó là do chất lượng thức ăn kém hoặc tôm ăn chất đáy.

Ruột rỗng có thể do căng thẳng hoặc bệnh.



Gan tụy và đường ruột tôm tốt chứa đầy các giọt dầu



Ruột có nhiều giọt dầu cho thấy tôm ăn tốt (A) và rỗng, chứa các dịch gan tụy cho thấy tôm đang căng thẳng (B)



Hội chứng sưng ruột sau ở tôm giống, thường liên quan tới suy giảm chất lượng nước và bùng phát vi khuẩn. A: phần ruột sau ở đốt 6 bình thường; B: ruột sau sưng nặng, mô đệm ruột sau sưng to và hoại tử; C: ruột sau sưng nghiêm trọng, có sự ảnh hưởng đến đoạn nối giữa ruột sau và ruột giữa. Phần mô đệm bên trong ruột sau bị ảnh hưởng nhẹ, nhưng có sự tích lũy nhiều phân trong ruột do quá trình co bóp để đẩy phân ra ngoài bị đình trệ; D:ruột sau sưng nhẹ, cho thấy sự melanize hóa ở phần trước của lớp mô đệm ruột sau (Nguồn: Lavilla pitogo & ctv, 2000)

(ix) Sắc tố: là những dãy hình hoa thị hoặc dạng chấm tạo nên màu sắc thân tôm. Các hạt sắc tố ở tôm giống nằm dọc theo đường bụng nên quan sát bằng mắt thường thấy tôm có một vạch đen, cách khoảng, dọc mặt dưới thân và cơ trong suốt.

Tế bào sắc tố co cụm, có hình ngón tay là tôm khỏe mạnh, nếu phân tán có thể do bệnh hoặc căng thẳng.

Màu của tế bào sắc tố biểu thị tình trạng sức khỏe tôm. Màu nâu sắt gỉ/ xám tro/ xám tro đen là khỏe mạnh, màu vàng là trung bình, màu dương và đó là yếu bệnh.



Sắc tố co cụm hình ngón, màu nâu của một tôm khỏe mạnh

2. Đánh giá kết quả 

Mẫu tôm giống được chọn khi ít nhất 8/10 cá thể tôm quan sát/ hồ ương phải đạt tiêu chuẩn tốt.

Có thể sử dụng phương pháp của Thái Lan như sau: chọn 4 tiêu chuẩn quan sát đại diện và cho điểm. Điểm số cuối cùng quả x 0,1667 sẽ thu được tỉ lệ phần trăm đạt chuẩn. Kết quả chỉ đạt khi tỉ lệ này ≥ 85%.

Ví dụ: đánh giá và cho điểm một hồ tôm giống được kết quả như sau:



Vì tỉ lệ đạt chuẩn chỉ được 51,67% nên hồ tôm giống này không đạt.

Bảng tính điểm: download

3. Ý nghĩa của 9 chỉ tiêu chọn giống dưới kính hiển vi

Dễ thực hiện nhưng mang lại lại hiệu quả cao, minh họa chính xác nhất tình trạng sức khỏe của tôm giống, thậm chí còn chính xác hơn các cách kiểm tra bằng sinh học phân tử.

Nếu tôm giống vượt qua 9 chỉ tiêu quan sát này có thể tiến tới kiểm tra PCR. Kiểm tra PCR giúp phát hiện các bệnh tiềm ẩn cũng đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo chất lượng tôm giống.

Kỳ 2 sẽ bàn về quan sát trực tiếp tôm giống tại trại, đưa ra các tiêu chuẩn đánh giá ban đầu hiệu quả nhất chất trong chọn giống.