Kiểm soát bệnh phân trắng trên tôm

Việc kiểm soát thức ăn là rất quan trọng để hạn chế bệnh phân trắng. Ảnh: TB

Bệnh phân trắng trên tôm, còn gọi là White Feces Syndrome (WFS), là một bệnh phổ biến, đặc biệt ở tôm nuôi giai đoạn 40 – 70 ngày tuổi. Bệnh này làm tôm giảm ăn, chậm lớn, và có thể dẫn đến chết rải rác hoặc hàng loạt, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng tôm nuôi.

Nguyên nhân

Không lạ khi phân trắng xuất hiện dày đặc trong các ao nuôi thời điểm này bởi nguyên nhân trực tiếp gây bệnh đến từ chất lượng nước xấu. Sau những cơn mưa đầu mùa, pH tụt sâu, kiềm giảm, hàm lượng ôxy hòa tan thấp. Đặc biệt ở những ao nhiều hữu cơ, tảo tàn hoặc thức ăn dư thừa, hiện tượng bùng phát khí độc (NH₃, NO₂) thường xuyên xảy ra, làm đường ruột tôm mất ổn định. Vi khuẩn cơ hội như Vibrio spp., nấm men, ký sinh trùng tấn công đường ruột, phá vỡ hàng rào vi sinh tự nhiên.

Điều nguy hiểm là bệnh không gây chết hàng loạt ngay, mà kéo dài âm ỉ, gây suy tôm, làm bội nhiễm các bệnh gan tụy, đục cơ, thậm chí hoại tử. Nếu không xử lý sớm, năng suất cuối vụ giảm nghiêm trọng.

Dấu hiệu

Khi bị bệnh, phân tôm đứt khúc, trắng đục, nổi trên mặt nước hay bám quanh bờ ao. Tôm giảm ăn, chậm lớn, bơi yếu, có thể nổi đầu vào sáng sớm. Đường ruột tôm có thể có màu trắng, vàng nâu, hoặc không có thức ăn bên trong. Gan tụy tôm có thể chuyển sang màu trắng, xanh, hoặc teo nhỏ.

Xử lý

Giải pháp đầu tiên là giảm tải đường ruột. Cắt thức ăn 1 bữa, sau đó giảm khẩu phần 30 – 50%. Tuyệt đối không tiếp tục cho ăn lượng như cũ trong khi tôm đã yếu và ruột rối loạn. Việc “ép ăn” chỉ khiến thức ăn tồn đọng, gây ô nhiễm đáy nặng hơn.

Kế tiếp là ổn định môi trường nước. Bổ sung chế phẩm sinh học đáy có chứa Bacillus spp., vi sinh phân hủy hữu cơ. Tạt men vi sinh nước liều tăng gấp đôi bình thường để tái lập hệ vi sinh có lợi trong nước. Nếu nước đục, nhiều bọt, có thể thay 10 – 20% nước kết hợp bơm xả đáy nhẹ.

Ôxy luôn là ưu tiên hàng đầu. Tăng cường quạt nước, đặc biệt sau mưa hoặc thời điểm chiều tối – sáng sớm. Nếu có điều kiện, lắp thêm sục khí đáy để duy trì hàm lượng ôxy > 4 mg/L, giúp hạn chế khí độc và hỗ trợ tôm phục hồi nhanh hơn.

Thức ăn trong giai đoạn này cần phối trộn hợp lý. Trộn men tiêu hóa (enzyme amylase, protease, lipase), Vitamin C, B-Complex, chất điện giải và các sản phẩm thảo dược như chiết xuất tỏi, nghệ, hồi phục chức năng gan ruột. Dùng liên tục 5 – 7 ngày, giảm dần khi thấy phân tôm trở lại bình thường.

Tuyệt đối không sử dụng kháng sinh nếu chưa rõ nguyên nhân gây bệnh. Việc lạm dụng kháng sinh không chỉ làm mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột mà còn làm tăng tỷ lệ kháng thuốc, ảnh hưởng tiêu cực đến cả chu kỳ nuôi sau.

Sau khi kiểm soát thành công, vẫn nên duy trì phác đồ ổn định đường ruột định kỳ 7 – 10 ngày/lần bằng cách luân phiên: 3 ngày men vi sinh – 3 ngày nghỉ – 3 ngày bổ sung vitamin, khoáng, thảo dược. Giúp đường ruột tôm luôn khỏe, tiêu hóa tốt, miễn dịch ổn định.

Về lâu dài, chủ động phòng bệnh là ưu tiên cao nhất. Ngay từ đầu vụ cần cải tạo ao đúng kỹ thuật: hút bùn đáy, phơi ao ít nhất 10 ngày, bón vôi CaO liều thấp, diệt tạp đúng liều lượng. Sau khi cấp nước cần xử lý vi sinh cấy nền, đo các chỉ số cơ bản như pH, kiềm, độ mặn, NH₃ trước khi thả giống.

Cần đảm bảo thức ăn chất lượng, đúng liều lượng, kiểm soát thức ăn thật kỹ để tránh dư thừa. Trong suốt vụ nuôi, theo dõi biểu đồ thời tiết, chủ động giảm thức ăn khi có mưa, âm u kéo dài. Không nuôi quá dày, hạn chế dùng thức ăn độ đạm cao liên tục, vì dễ làm gan tôm quá tải, phân thải ra nhiều.

Phân trắng không phải bệnh lạ, nhưng luôn là thách thức, đặc biệt trong giai đoạn giữa vụ - khi tôm chuẩn bị tăng tốc sinh trưởng. Chìa khóa để kiểm soát hiệu quả nằm ở việc giữ môi trường ổn định, hỗ trợ tiêu hóa và tăng miễn dịch tự nhiên. Một hệ ruột khỏe chính là hàng rào tốt nhất giúp tôm chống lại mọi tác nhân gây bệnh từ nước.

Hoàng Ngân