Các giai đoạn phát triển gan tụy của ấu trùng tôm thẻ chân trắng quan sát dưới kính hiển vi

Nuôi tôm trong những năm gần đây liên tục chịu ảnh hưởng nặng nề của dịch bệnh.

Tôm thường chết không lâu sau thời gian thả có liên quan tới chất lượng tôm giống trước khi xuống ao. Không quá khi nói “giống tốt là đã nuôi thành công một nửa” và con giống tốt trở thành nhu cầu cấp thiết. Quan sát hình thái gan tụy tôm giống cũng là một trong những cách kiểm tra chất lượng con giống.

1. Quan sát về liên thông ống tiêu hoá của ấu trùng

Khi ở giai đoạn ấu trùng hệ tiêu hóa của tôm chưa hoàn thiện. Lỗ thông giữa dạ dày và gan tuỵ lớn, có thể dễ dàng quan sát dưới kính hiển vi. Lúc này vật chất chứa ở dạ dày và gan tụy giống nhau, độ dày thành vách dạ dày – gan tụy cũng giống nhau. Gan tụy đóng vai trò như dạ dày thứ 2 của ấu trùng.

Khi ấu trùng khoẻ, dạ dày và gan tụy chứa đầy thức ăn và các hạt dầu, tạo nên màu màu đen hoặc vàng dễ dàng nhìn thấy bằng mắt thường ngay cả ở giai đoạn Zoea. Quan sát dưới kính hiển vi thấy thành vách dạ dày – gan tụy ấu trùng dày, đôi khi có “các hạt” (có thể là các dạng tế bào gan tụy). Khi ấu trùng bệnh, “các hạt” này sẽ bong tróc ra, trôi qua lại giữa dạ dày – gan tụy do hoạt động co bóp cuối cùng thoát ra ngoài qua ruột (Bolitas).



Ấu trùng tiêu hóa tốt, dạ dày - gan tụy chứa đầy thức ăn (bên trái), ấu trùng yếu, dạ dày – gan tụy trống (bên phải)

2. Quan sát mối tương quan giữa thức ăn và tình trạng ruột ấu trùng

Khi ấu trùng khỏe mạnh và được cung cấp thức ăn tốt, dưỡng chất cao sẽ nhanh chuyển hóa thành các “hạt lipit” nhỏ tích tụ trên bề mặt thành ruột giữa và gan tuỵ, sau đó hấp thu vào cơ thể mà không đi qua ruột sau, dẫn đến ruột sau hẹp. Nói cách khác, ấu trùng nếu ăn tốt sẽ có ruột giữa, gan tuỵ chứa đầy các giọt dầu.

Thức ăn càng khó tiêu ấu trùng đi phân càng nhiều. Khi đó, ta sẽ thấy trong ruột của ấu trùng và kể cả hậu ấu trùng chứa sợi phân (thay vì các hạt dầu). Khi này ruột to, nhu động mạnh để đẩy phân ra.

Nếu ấu trùng ăn tốt sau đó bỏ ăn (do bệnh hoặc do đổi thức ăn khác), sẽ nhìn thấy ruột giữa và gan tụy không có giọt dầu (hoặc có ít dịch vàng). Khi này, “các hạt” dự trữ trên gan tuỵ sẽ tróc ra, cung cấp dinh dưỡng thay thế. Cơ thịt tôm vẫn đầy.

Ấu trùng nhịn đói lâu ngày (thường do bệnh) cơ thịt teo tóp, thành vách gan tuỵ mỏng, biến dạng do sự biến mất “các hạt” cấu tạo, nặng hơn có thể hoại tử.

Lưu ý: gan tụy tôm có thể giảm kích thước do thiếu dinh dưỡng, thiếu các hạt dự trữ trên thành ống nhưng không bị hoại tử. Nếu tôm ăn lại, gan tụy sẽ phục hồi.



Gan “suy kiệt” không phải “hư hoại”

3. Mức độ phát triển gan tụy theo tuổi của ấu trùng tôm thẻ

a. Sơ lược vòng đời của tôm

Tôm trưởng thành sinh sản tại biển sâu. Trứng thụ tinh sau 14 – 16 giờ nở thành ấu trùng Nauplius. Ấu trùng Nauplius sau 36 – 40 giờ phát triển thành ấu trùng Zoea. Ấu trùng Zoea phát triển thành ấu trùng Mysis trong thời gian khoảng 3 ngày, bắt đầu di cư vào ven bờ. Ấu trùng Mysis lớn lên thành hậu ấu trùng Postlarvae (pL). Hậu ấu trùng di cư vào vùng cửa sông và lớn lên. Khi tôm trưởng thành, di cư ra biển sinh sản sinh sản.

Trong sản xuất giống tôm thẻ, các giai đoạn phát triển của ấu trùng đều diễn ra trong bể ương nuôi nên có thể quan sát hình thái gan tụy nhằm xác định tình trạng sức khỏe ấu trùng.



Vòng đời của tôm

b. Hình thái gan tụy giai đoạn Zoea

Zoea 1
 

• Gan tụy chỉ là 2 túi nhỏ, hình bầu dục, có vách dày, nằm hai bên phía dưới ruột giữa, thông với dạ dày, nối với nhau phía dưới ruột qua một nhánh ngắn.

• Chứa dịch tiêu hóa, có hoạt động co bóp giống như dạ dày.

• Nếu dinh dưỡng đầy đủ (ăn được), gan tụy sẽ chứa nhiều giọt dầu nhỏ và các hạt thức ăn, có màu từ nâu đen tới vàng khi nhìn bằng mắt thường.

Hình dạng túi gan tụy của ấu trùng Zoea 1



Zoea 1 hấp thu dinh dưỡng tốt, có nhiều giọt dầu trên gan tụy

Zoea 2
 

• Zoea 2 đã có sự phân nhánh của gan tụy, bắt đầu trùm lên ruột giữa. Zoea 2 phát triển tốt trên gan tụy sẽ có nhiều giọt dầu, cũng có thể xuất hiện các hạt dự trữ.

Hình dạng gan tụy ấu trùng Zoea 2

Zoea 3
 

• Ở Zoea 3, gan tụy đã phân nhánh rõ nét. Zoea 3 tốt trên gan tụy đã xuất hiện các hạt dự trữ.

Gan tụy ấu trùng Zoea 3 phát triển tốt

c. Hình thái gan tụy giai đoạn ấu trùng Mysis
 

• Mỗi túi gan tụy ở giai đoạn Zoea đã phân thành 2 nhánh rõ rệt ở giai đoạn Mysis. Hai nhánh dài gần bằng nhau, nhánh phía trên (nhánh 1) bắt đầu trùm lên ruột, nhánh phía dưới (nhánh 2) kéo dài, nằm dưới ruột. Cuối giai đoạn Mysis 3, nhánh 2 đã bắt đầu phân nhánh nhỏ. Nhìn mặt bên, hai lá gan tạo thành hình tam giác, ôm lấy ruột.

• Trong giai đoạn Mysis, gan tụy phát triển tốt đã có sự hình thành “các hạt” trên thành vách

• Các chất chứa trong dạ dày và gan tụy tương tự nhau, chức năng chưa phân hóa rõ ràng, gan tụy vẫn co bóp như dạ dày.

Hình dạng gan tụy giai đoạn ấu trùng Mysis 1



Hình dạng gan tụy giai đoạn ấu trùng Mysis 2



Hình dạng gan tụy giai đoạn ấu trùng Mysis 3



Hai lá của gan tụy gồm một nhánh ngắn (nhánh 1) bao phía trên ruột, một nhánh dài (nhánh 2) dọc theo ruột, nối với nhau bằng một nhánh nhỏ.



Nhánh dài của gan tụy bắt đầu phân nhánh, thấy rõ các hạt trên thành vách gan tụy

d. Hình thái gan tụy giai đoạn hậu ấu trùng Postlarvae (pL)

pL 1 – pL5
 

• Trên mỗi bên gan tụy, nhánh 1 phân 2 – 3 nhánh, nhánh 2 dọc theo ruột phân thành 2 nhánh.

• Cấu tạo gan tụy rất đơn giản. Gan tụy bao bọc hoàn toàn một phần ruột, lúc này đã phân biệt rõ với dạ dày. Vách tế bào gan tụy dày hơn, hình thành các loại tế bào gan tụy.

• Gan tụy tốt chứa nhiều giọt dầu và các hạt tế bào cấu tạo, có thể nhìn rõ dưới kính hiển vi.

Hình thái gan tụy hậu ấu trùng pL3



Gan tụy hấu ấu trùng pL5 ép mẫu tươi quan sát dưới kính hiển vi, thấy rõ sự phân nhánh từ các nhánh đơn ban đầu.

pL6 – 9 
 

• Nhánh 1 phân khá nhiều nhánh cấp 2 (5 – 6 nhánh) pL càng nhiều tuổi, các nhánh cấp 2 càng dài.

• Nhánh 2 vẫn chỉ có 2 nhánh cấp 2, lớn hơn và dài hơn. Cho tới giai đoạn pL8 – 9, nhánh cấp 2 ngoài của nhánh 2 bắt đầu phân nhánh. Khi cả 2 nhánh cấp 2 của nhánh 2 đều phân nhánh, hậu ấu trùng đã bước sang giai đoạn pL 8 – 9.

• Gan tụy tốt chứa nhiều giọt dầu và các hạt tế bào cấu tạo – nhìn rõ dưới kính hiển vi.

Sự phân nhánh của gan tụy hậu ấu trùng giai đoạn pL 6 – 9



Nhìn thấy rõ các hạt tế bào màu vàng trên vách gan tụy hậu ấu trùng phát triển tốt ( pL6 – 7)



Nhánh cấp 2 ngoài của nhánh 2 bắt đầu phân nhánh ở giai đoạn pL7



Gan tụy tôm đã khá hoàn chỉnh ở pL 7, nhìn thấy rõ khi quan sát bằng mắt thường, có màu từ nâu vàng tới cam



Thành vách gan tụy dày, đều, chắc , nhìn thấy rõ dưới kính hiển vi ở pL 8 – 9



Các nhánh thứ cấp phân nhánh hoàn toàn ở giai đoạn pL 9

pL 10 - 12
 

• Các nhánh cấp 2 của nhánh 1 phân chia hoàn toàn.

• Nhánh cấp 2 ngoài của nhánh 2 đã phân nhánh cấp 3 đầy đủ (dọc từ trên xuống dưới), các nhánh dài ra. Nhánh trong của nhánh 2 phân nhánh cấp 3.

Gan tụy tôm đã phân nhánh cấp 3 ở giai đoạn pL 9 – 10



Nhánh trong của nhánh 2 phân nhánh đầy đủ ở giai đoạn pL10 – 12. Gan tụy tôm nhìn thấy rất rõ bằng mắt thường

 Hình dạng gan tụy hoàn chỉnh của tôm giống ở giai đoạn pL 12 - 14



Ở giai đoạn pL12 - 14 gan tụy là một khối các nhánh thứ cấp phân chia từ các túi gan tụy ban đầu

4. Lưu ý khi quan sát hình thái gan tụy tôm giống
 

• Trên đây là toàn bộ quá trình quá triển của gan tụy tôm thẻ từ ấu trùng tới giai đoạn pL12 (dựa trên quan sát hình thái, phát triển gan tụy tương đồng với gai chủy và ngày tuổi pL) trong bể nuôi dùng thức ăn có hàm lượng dinh dưỡng cao. Có thể ứng dụng vào chọn giống.

• Tôm giống phát triển tốt, đúng tuổi đúng ngày sẽ đạt kích thước và hình thái gan tụy như mô tả - tức là khi bắt đầu thả xuống ao nuôi, gan tụy tôm giống vừa hoàn thành giai đoạn phân nhánh cấp 3.

• Gan tụy tốt có màu nâu vàng tới cam, có độ dai chắc nhất định. Độ dai đạt đến mức ép dưới hai miếng lame kính vẫn duy trì được cấu trúc ống.

• Nếu tôm thiếu dinh dưỡng, kích thước gan tụy có thể nhỏ hơn bình thường và thiếu các hạt tế bào trên thành vách nhưng thành vách vẫn dày và đồng đều. Khi có thể ăn đầy đủ, gan tụy sẽ khôi phục lại.