Thị trường ASEAN: Cơ hội mở rộng nhưng cạnh tranh ngày càng gay gắt

Cá da trơn tiếp tục là mặt hàng chủ lực trong xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường ASEAN. Ảnh: ST

Bảy tháng đầu năm 2025, thị trường ASEAN tiếp tục khẳng định vai trò quan trọng trong bức tranh xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. Khu vực này đang trở thành điểm đến ổn định và giàu tiềm năng cho doanh nghiệp nước ta.

Cơ cấu sản phẩm xuất khẩu có sự dịch chuyển mạnh

Số liệu mới nhất từ Trung tâm Thông tin và Dịch vụ nông nghiệp & Môi trường (IPSARD) cho thấy, kim ngạch xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang ASEAN 7 tháng đầu năm 2025 đạt 392 triệu USD, tương đương 61,8% mục tiêu năm 2024. Chỉ riêng tháng 7, giá trị xuất khẩu đạt 63,5 triệu USD, tăng 6,6% so với tháng 6 và tăng tới 20,1% so với cùng kỳ năm 2024. 

Xuất khẩu thủy sản sang ASEAN không chỉ tăng về lượng mà còn cải thiện về giá. Tháng 7/2025, giá xuất khẩu bình quân đạt 9 USD/kg, tăng 9,8% so với cùng kỳ năm trước, dù giảm nhẹ 5% so với tháng trước. Cơ cấu sản phẩm cũng cho thấy sự dịch chuyển rõ rệt theo hướng đa dạng hóa, giảm phụ thuộc vào một vài mặt hàng truyền thống.

Cá da trơn tiếp tục là mặt hàng chủ lực, đạt 17,7 triệu USD, chiếm 28% tổng kim ngạch, tăng 12,2% so với tháng 6 và 40,4% so với cùng kỳ 2024. Mực và bạch tuộc bứt phá mạnh, đạt 10,6 triệu USD, tăng 8,4% so với tháng trước và tới 48,6% so với cùng kỳ. Tôm, mặc dù giảm nhẹ 8% so với tháng 6, vẫn đạt 5,4 triệu USD, tăng 13,2% so với tháng 7/2024. Bên cạnh đó, nhóm thủy sản khác chiếm tỷ trọng lớn nhất (43%), cho thấy nhu cầu phong phú của thị trường và khả năng đáp ứng linh hoạt của doanh nghiệp Việt Nam.

Những con số này phản ánh rõ xu hướng ASEAN ngày càng ưa chuộng các sản phẩm chế biến sâu và đa dạng. Không chỉ các nước có truyền thống tiêu thụ thủy sản cao như Thái Lan, Singapore, Philippines, mà cả các nền kinh tế mới nổi trong khối như Lào, Campuchia cũng ghi nhận nhu cầu nhập khẩu gia tăng. Đây chính là “đòn bẩy” quan trọng giúp Việt Nam duy trì tốc độ tăng trưởng xuất khẩu trong bối cảnh cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt.

Một trong những động lực quan trọng thúc đẩy xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang ASEAN là các hiệp định và sáng kiến hội nhập kinh tế của khu vực. Năm 2025, ASEAN đang đẩy nhanh đàm phán nâng cấp Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN – Ấn Độ (ATIGA) và tiến tới hoàn thiện Hiệp định khung Kinh tế số (DEFA). Hai hiệp định này hứa hẹn tạo ra một thị trường chung, kết nối hơn, giúp giảm chi phí logistics, rút ngắn thời gian thông quan và tăng cường giao dịch thương mại điện tử. Đối với ngành thủy sản, vốn nhạy cảm với yếu tố thời gian và chi phí bảo quản lạnh, đây là lợi thế lớn để doanh nghiệp Việt mở rộng thị phần.

Cùng với đó, nhiều nền kinh tế ASEAN có mức tiêu thụ hải sản bình quân đầu người cao, thu nhập trung bình tăng, đặc biệt là các đô thị lớn. Nhu cầu về sản phẩm chất lượng cao, truy xuất nguồn gốc rõ ràng, thân thiện môi trường cũng đang gia tăng, tạo cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam có năng lực chế biến sâu, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe.

Giải quyết tốt những vướng mắc

Tuy nhiên, bức tranh xuất khẩu thủy sản Việt Nam sang ASEAN cũng luôn đối diện với nhiều áp lực. Trước hết là cạnh tranh ngày càng gay gắt từ chính các quốc gia trong khu vực. Indonesia tiếp tục là một “đối thủ nặng ký” khi nửa đầu năm 2025 xuất khẩu tới 105.259 tấn tôm, tăng 13% về lượng và 23% về giá trị so với cùng kỳ. Nhu cầu tôm Indonesia tại Mỹ, Nhật Bản, EU và Trung Quốc đều tăng, củng cố vị thế của nước này trong xuất khẩu hải sản. Thái Lan, Philippines, Myanmar cũng tích cực gia tăng nguồn cung, đặc biệt là các sản phẩm tôm, mực và cá nuôi, đe dọa trực tiếp đến thị phần của Việt Nam.

Bên cạnh đó, giá xuất khẩu thủy sản Việt Nam vẫn biến động mạnh. Tháng 7/2025, giá bình quân giảm 5% so với tháng trước, phản ánh nguy cơ biến động ngắn hạn và phụ thuộc vào yếu tố mùa vụ. Điều này buộc các doanh nghiệp phải chủ động hơn trong quản lý nguồn nguyên liệu, đặc biệt là khi chi phí thức ăn thủy sản và logistics trong khu vực có xu hướng tăng.

Một thách thức khác không thể bỏ qua là việc ASEAN ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc và khai thác hợp pháp (IUU). Các quốc gia trong khu vực đang dần áp dụng các quy chuẩn tương tự châu Âu và Bắc Mỹ, buộc doanh nghiệp Việt phải đầu tư mạnh mẽ hơn vào hệ thống quản lý chất lượng, công nghệ bảo quản và chuỗi cung ứng.

Ngoài ra, biến đổi khí hậu trong khu vực – từ hiện tượng El Nino đến các cơn bão nhiệt đới – tác động trực tiếp đến sản lượng và chất lượng nguyên liệu thủy sản, không chỉ ở Việt Nam mà cả các nước lân cận. Sự bất ổn này khiến chuỗi cung ứng nội khối dễ bị gián đoạn, kéo theo biến động giá cả.

Các chuyên gia thương mại cảnh báo nếu không nâng cao năng lực cạnh tranh, Việt Nam có thể mất thị phần ngay tại thị trường “sân nhà” Đông Nam Á. Đặc biệt, Indonesia với lợi thế sản lượng, giá thành thấp và chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cho người nuôi tôm đang trở thành đối thủ trực tiếp của thủy sản Việt Nam.

Để giữ vững và mở rộng thị phần, các doanh nghiệp Việt cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, cần đa dạng hóa sản phẩm, trong đó, tiếp tục đẩy mạnh nhóm mực – bạch tuộc và các sản phẩm chế biến giá trị gia tăng, thay vì chỉ tập trung vào tôm hay cá da trơn. Tuân thủ các tiêu chuẩn chống khai thác IUU, áp dụng công nghệ blockchain, hệ thống kiểm soát chất lượng từ vùng nuôi đến bàn ăn. Đồng thời phát triển các kênh giao dịch trực tuyến, logistics lạnh xuyên biên giới, rút ngắn thời gian và chi phí vận chuyển. Xây dựng vùng nuôi an toàn, đa dạng nguồn cung và liên kết chặt chẽ với các hợp tác xã, vùng nguyên liệu.

Xuất khẩu thủy sản sang ASEAN đang mở ra nhiều triển vọng cho Việt Nam với tốc độ tăng trưởng ấn tượng và nhu cầu tiêu thụ ngày càng lớn. Tuy nhiên, cơ hội chỉ thực sự biến thành lợi ích khi doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, từ chất lượng sản phẩm đến khả năng đáp ứng tiêu chuẩn môi trường, an toàn thực phẩm. 

ASEAN điểm đến triển vọng cho cho thủy sản Việt, tuy nhiên, thị trường này cũng như một “bài kiểm tra sức bền” cho toàn ngành. Việc tận dụng tốt lợi thế, chủ động đổi mới và thích ứng với yêu cầu mới của thị trường sẽ quyết định khả năng vươn xa của thủy sản Việt Nam trong thập kỷ tới.

Bảo Hân