Sự lột xác ở tôm nuôi

Biết được tình trạng lột xác của tôm trong ao có thể giúp người nuôi đưa ra quyết định chính xác hơn trong điều trị bệnh, điều chỉnh lượng ăn, thu hoạch.

1. Chu kỳ lột xác

Ở tôm thẻ

Chiều dài của tôm vừa cứng vỏ (tính bằng cm, từ chủy đến đuôi) là số ngày đến lần lột xác tiếp theo. Ví dụ, chiều dài từ chủy đến đuôi của tôm vừa cứng vỏ là 10 cm thì lần lột tiếp theo của tôm là sau 10 ngày nữa.

Ở tôm sú

2. Thời gian lột xác

Hầu hết tôm lột xác vào ban đêm, từ 10 giờ tối đến 2h sáng.

3. Cấu trúc vỏ giáp xác

4. Các giai đoạn lột xác

Quá trình lột xác ở tôm trải qua 5 giai đoạn: A – ngay sau lột xác, B – sau lột xác, C- giữa lột xác, D – trước lột xác và E – lột xác. Thời gian của mỗi giai đoạn dài ngắn khác nhau. Mỗi giai đoạn tương ứng với mức độ phát triển và biệt hóa của vỏ cũ và mới.

Chu kỳ lột xác ở giáp xác

Các quá trình xảy ra trong chu kỳ lột xác cụ thể như sau:

Nhận biết giai đoạn lột xác của tôm bằng cách dựa vào quan sát tình trạng của vỏ.

Biến đổi trên vỏ giáp xác theo giai đoạn lột xác

Quan sát mép đuôi tôm dưới kính hiển vi: kiểm tra tình trạng của các khớp lông, biểu mô vỏ từ đó đưa ra giai đoạn hiện tại của tôm theo các chỉ tiêu bên dưới.

Giai đoạn A và B - sau lột xác: chia là 4 giai đoạn nhỏ (A1, A2, B1, B2)

• A (A1, A2) – giai đoạn vừa ngay sau khi lột, bắt đầu có sự co lại bên trông các lông. Lúc này tôm rất mềm và trơn. Ở tôm trọng lượng khoảng 5g, giai đoạn A1 kết thúc 1 giờ sau khi tôm tôm, giai đoạn A2 kết thúc 4 – 8 giờ sau khi lột.

Nhận biết: Lông mềm và non, chưa hình thành khớp lông. Khi này các tế bào sắc tố lấp đầy các chân lông.

Giai đoạn A – ngay sau lột xác

• B (B1, B2) - hấp thu khoáng. Ở tôm trọng lượng khoảng 5g, giai đoạn này bắt đầu 8 giờ và kết thúc 16 – 24 giờ sau khi lột.

Nhận biết: Xuất hiện khớp lông non, các tế bào rút khỏi chân lông tạo nên màu trắng dễ nhận thấy. Khớp lông hình thành ở hầu hết lông.

So sanh sự khác nhau giữa 2 giai đoạn A và B – sau lột xác

Giai đoạn C - giữa lột xác: gồm 4 giai đoạn nhỏ (C1, C2, C3,C4) - hoàn chỉnh vỏ mới, chuẩn bị lột (C4). Giai đoạn C bắt đầu 24 giờ sau khi tôm lột. Vỏ cứng hoàn chỉnh.

Nhận biết: các tế bào sắc tố biến mất hoàn toàn ra khỏi lông, khớp lông hoàn chỉnh và lớp biểu bì nở rộng đầy đủ chân lông cũng như quanh khớp lông. Cuối giai đoạn C, các tế bào biểu mô ở chân lông bắt đầu co lại.

Giai đoạn C – giữa lột xác

Các tế bào sắc tố lấp đầy chân lông (giai đoạn A), dần dần rút ra khỏi chân lông (giai đoạn B) và rút ra khỏi hoàn toàn (giai đoạn C)

Giai đoạn D - trước lột xác: (gồm 4 giai đoạn nhỏ D0, D1, D2, D3, D4 – phụ thuộc vào sự co lại của tế bào biểu mô), là thời gian chuẩn bị sinh học của các cơ quan và mô cho quá trình lột xác.

Nhận biết:

• D0: Các tế bào biểu mô ở chân các lông tiếp tục co lại và hình thành một đường thẳng dưới gốc chân lông. Ở tôm trọng lượng khoảng 5g, giai đoạn này xuất hiện vào 2 – 3 ngày sau khi lột xác. Ở tôm trọng lượng khoảng 15g là 1 – 4 ngày sau lột xác.

• D1: Xuất hiện vùng trống (*) giữa biểu bì và vỏ. Giai đoạn này xuất hiện từ 3 – 8 ngày sau lột xác ở tôm 5g và 3 – 13 ngày ở tôm 15g.

• D2: Vùng (*) rộng hơn, bờ biểu bì lượn sóng. Lúc này, lông đổi thành màu đỏ cam. Giai đoạn này xuất hiện từ 7 - 12 ngày sau lột xác ở tôm 5g và 6 - 12 ngày ở tôm 15g.

• D3: Vùng (*) rộng hơn nữa, bờ biểu bì lượn sóng mạnh hơn, xuất hiện một lớp trắng mỏng (L) trên rìa biểu bì.

• D4: Vùng (*) rõ ràng, phân chia biểu bì và vỏ ra, ánh sáng phản chiếu lớp màu trắng (L) của bờ biểu bì. Giai đoạn này xuất hiện từ 10 - 12 ngày sau lột xác ở tôm 5g và 13 ngày ở tôm 15g.

Giai đoạn D – trước lột xác

Giai đoạn E - lột xác: sau giai đoạn D4, tôm chỉ tốn chưa đầy 1 phút cho quá trình lột bỏ vỏ cũ nên rất khó bắt gặp trong điều kiện thực tế. Lúc này, tôm tìm một nơi vắng và an toàn trong ao để lột vỏ.

Minh họa cách lột vỏ ở tôm

Vỏ mới và vỏ cũ tách rời nhau (giai đoạn D0, D1), các lông mới phát triển khi vỏ cũ và mới tách xa nhau hơn (D2, D3), tôm đã lột bỏ vỏ cũ (E)

Như vậy, các quan sát về chu kỳ lột xác của tôm cho thấy một chu kỳ lột xác đã mất từ 8 đến 12 ngày ở tôm khoảng 5g hoặc từ 8 đến 22 ngày ở tôm 15g.

Giai đoạn trước lột xác chiếm thời gian dài (2 - 12 ngày sau khi lột), tiếp theo là giữa lột xác (1 ngày) và sau lột xác (1- 16 giờ).

5. Các yếu tố ảnh hưởng đến lột xác:

• Ánh sáng:

Hầu như sự lột xác không xảy ra trong sự tối ổn định. Ngày (thời gian chiếu sáng) dài hơn bình thường sẽ tăng hoạt động lột xác.

• Nhiệt độ:

Nhiệt độ tăng dẫn tới hoạt động loại cuống mắt tăng nên số lần lột xác tăng.

Theo nghiên cứu, nhiệt độ cao làm giảm thời gian cách nhau giữa 2 lần lột xác nhưng lột xác dẫn đến gia tăng về chiều dài và kích thước chỉ xảy ra ở nhiệt độ 31⁰C. Trên 31⁰C, lột xác dù xảy ra nhanh nhưng tôm không lớn lên tương ứng.

Sự lột xác một khi đã được khởi đầu có thể tiếp tục ở nhiệt độ cao (dù nhiệt độ này bình thường sẽ ức chế quá trình lột xác).

• Các điều kiện khác:

Lột xác bị trì hoãn khi tôm mang trứng.

Không bị ảnh hưởng bởi độ mặn (độ mặn chỉ ảnh hưởng đến cơ chế kiểm soát sự thành thục)

Đói ức chế lột xác nên gan tụy phải tích lũy đầy đủ dinh dưỡng trước khi lột.

Tôm tích lũy đinh dưỡng trên gan tụy, chuẩn bị cho lột xác

6. Những điều cần lưu ý khi tôm lột xác:

Trong điều kiện bình thường, tôm có chu kỳ lột xác ổn định tùy theo giai đoạn phát triển. Tuy nhiên, đôi khi tôm xuất hiện tình trạng lột xác đồng loạt. Nguyên nhân có thể do tôm mất phần phụ nào đó, hoặc bị những tổn thương trên cơ thể, hoặc bị ngoại sinh vật bám quá nhiều nên phải lột xác để tự chữa lành. Trong những ao có hiện tượng tôm lột xác đồng loạt này, chất lượng nước đều vô cùng tệ hại (thường là rất đục hoặc tàn tảo).

Lột xác là một quá trình rất hao tổn năng lượng và nguy hiểm cho tôm. Khi tôm lột xác đồng loạt do điều kiện nước xấu sẽ rất yếu, không cứng vỏ và dễ chết trong hoặc sau khi lột.

Trong thực tế, xử lý trường hợp tôm lột xác không cứng vỏ rất khó thành công.

Tôm lột xác không cứng vỏ trong ao nước đục, nhiều khí độc

Ghi nhớ rằng việc tăng thức ăn dồn dập với lượng lớn trong vài ngày có thể dẫn tới tình huống tôm lột xác đồng loạt vài ngày sau đó (do lớn bù), kết hợp với tình trạng tảo bùng phát trong ao do hàm lượng hữu cơ tăng lên từ thức ăn thừa và phân tôm.

Trong điều trị bệnh tôm, đôi khi người ta thường kích lột tôm để trị các bệnh bám bẩn, vàng mang, ngoại kí sinh, đốm đen theo phương thức là diệt khuẩn. Về cách điều trị này có lưu ý như sau: tôm mới lột sống trong nước bẩn rất dễ chết hoặc dễ tái nhiễm mầm bệnh.

Khi xử lý nên tiến hành: thay nước một phần, tiếp đến diệt khuẩn nước và ngoại kí sinh, tiếp đến kiểm tra tình trạng tôm, xử lý nền đáy bằng vi sinh. Nếu diệt khuẩn và thay nước một lần chưa đạt có thể thực hiện lập lại vài lần trước khi xử lý vi sinh.

Khi trị bệnh nên giảm ăn. Tốt nhất là nên điều trị ngay khi tôm bị ngoại kí sinh giai đoạn 1 (vài con ngoại kí sinh/tôm).

Tôm lột xác đồng loạt xuất hiện nhiều nhớt lột ở góc ao