Những điều bạn cần biết về bệnh EMS (chết sớm) trên tôm

Hình minh họa

Bài viết tổng hợp đưa ra đánh giá bệnh EMS trên tôm trong thời gian qua và lời khuyến cáo để giảm thiểu thiệt hại, phát triển nghề nuôi tôm

Năm 2018, FAO báo cáo rằng sản lượng nuôi trồng thủy sản thế giới đạt mức kỉ lục cao nhất mọi thời đại là 114,5 triệu tấn, trị giá 263,6 tỷ USD doanh thu từ trang trại. Sản lượng giáp xác đạt 9,4 triệu tấn, trị giá 69,3 tỷ USD - 52,9% trong số đó đến từ tôm thẻ chân trắng Thái Bình Dương (Litopenaeus vannamei).
Khi nuôi trồng thủy sản phát triển và ngành công nghiệp tìm kiếm sự ổn định để hỗ trợ tăng trưởng bền vững, thì việc phòng ngừa, dự báo và quản lý dịch bệnh có liên quan hơn bao giờ hết. Một trong những bệnh phức tạp nhất trong nuôi tôm, đặc biệt là nuôi tôm thẻ chân trắng, là hội chứng tôm chết sớm (EMS), còn được gọi là bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND).

Kể từ khi được phát hiện vào năm 2009, EMS / AHPND đã là một trong những thách thức chính trong nuôi tôm. Sau khi được phát hiện ở Trung Quốc, EMS đã lây lan sang nhiều quốc gia ở Đông Nam Á. Do tỷ lệ chết cao, nhiều nước sản xuất tôm bị ảnh hưởng bởi EMS / AHPND đã giảm đáng kể sản lượng và doanh thu xuất khẩu.
Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu EMS / AHPND là gì, thiệt hại mà nó gây ra và các biện pháp khác nhau để ngăn ngừa và chống lại sự bùng phát EMS.

EMS / AHPND là gì?
Vào năm 2009, đã có một đợt bùng phát dịch bệnh nghiêm trọng khiến tỷ lệ chết cao của tôm L. vannamei và P. monodon ở miền nam Trung Quốc. Các nhà nghiên cứu ban đầu gọi bệnh này là hội chứng tôm chết sớm (EMS) hoặc hội chứng hoại tử gan tụy cấp tính (AHPNS). Đến năm 2010, nhiều trại ở Trung Quốc bị ảnh hưởng và vào năm 2011, EMS / AHPNS đã được phát hiện ở Việt Nam và Malaysia. Căn bệnh này cũng được xác nhận ở Thái Lan vào năm 2012.

Các nhà nghiên cứu ban đầu bối rối bởi nguyên nhân gây ra EMS / AHPNS. Có một số giả thuyết, chẳng hạn như chất độc trong môi trường và các tác nhân lây nhiễm, nhưng các nghiên cứu về những lĩnh vực này đều thất bại.

Câu đố đã được giải quyết vào năm 2013 bởi Loc Tran và phát hiện đột phá của nhóm anh ấy rằng nó được gây ra bởi một chủng vi khuẩn, Vibrio parahaemolyticus, có mặt ở khắp nơi trong nước nuôi. Với kiến ​​thức tốt về tác nhân lây nhiễm, một tên riêng cho EMS / AHPNS đã được đề xuất, đó là bệnh hoại tử gan tụy cấp tính (AHPND).

AHPND lây nhiễm cho hậu ấu trùng tôm (PL) L. vannamei và P. monodon, với tỷ lệ chết 100% trong vòng 10 đến 35 ngày sau khi thả giống. Vi khuẩn V. parahaemolyticus, được tìm thấy tự nhiên ở các vùng nước ven biển và cửa sông và gây bệnh EMS / AHPND, chứa hai gen độc hại - Pir A và Pir B. Non-V. Các loài parahaemolyticus như V. campbellii, V. harveyi, V. owensii và V. punensis cũng được phát hiện có chứa các gen độc hại và có thể gây ra EMS / AHPND. Dưới hệ thống nuôi an toàn sinh học thấp, vi khuẩn có thể dễ dàng lây lan giữa các ao và các trại tôm lân cận qua nước thải.

EMS / AHPND có thể được phát hiện bằng cách nhìn vào các dấu hiệu vật lý của tôm, bao gồm gan tụy nhợt nhạt, teo lại hoặc teo, vỏ mềm và đỏ một phần đến ruột luôn rỗng. Tuy nhiên, để xác định bệnh, cần phải kiểm tra mô học trong phòng thí nghiệm. Trong giai đoạn cấp tính, tôm bị nhiễm AHPND sẽ có biểu hiện bong tróc các tế bào biểu mô hình ống trong gan tụy, như trong Hình 2.
 
Hình 2. Sự bong tróc của các tế bào biểu mô ống trong gan tụy ở tôm thẻ chân trắng L. vannamei con © GS D.V. Lightner

Các trại giống là một trong những nguồn chính của EMS / AHPND - lây lan bệnh qua tôm giống bị nhiễm bệnh, có thể gây bùng phát sớm nhất là 14 ngày sau khi thả giống. Bệnh cũng có thể lây lan qua ô nhiễm chéo - nơi mầm bệnh xâm nhập vào ao qua thiết bị, giày / chân, chim hoặc cua - hoặc nếu nó không được loại bỏ khỏi chu kỳ sản xuất trước đó của ao. Tôm dễ bị nhiễm bệnh hơn trong một số điều kiện môi trường nhất định thúc đẩy sự sinh sôi của vi khuẩn. Các yếu tố này bao gồm:
⦁    Mức độ dinh dưỡng cao trong nước ao do bổ sung phân bón hoặc mật đường.
⦁    Nước có nhiệt độ cao, độ mặn> 5 ppt và pH> 7.
⦁    Lưu thông nước kém và đa dạng sinh học sinh vật phù du thấp.
⦁    Tích tụ các chất cặn hữu cơ, chẳng hạn như thức ăn thừa và xác tôm.

Tổn thất do EMS / AHPND gây ra
EMS / AHPND đã tàn phá ngành nuôi tôm ở Châu Á trong 10 năm qua. Một trong những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong khu vực là Thái Lan, nước sản xuất tôm lớn thứ hai trên thế giới sau Trung Quốc trước AHPND và hiện đã rơi xuống vị trí thứ sáu.

Kể từ khi bùng phát EMS / AHPND vào năm 2012, sản lượng tôm của Thái Lan đã bị sụt giảm đáng kể. Tổng sản lượng giảm 54% trong giai đoạn 2009 - 2014. Số lượng trang trại cũng giảm 16%, trong khi diện tích đất được sử dụng để sản xuất tôm giảm 10%. Một báo cáo khác cho biết từ năm 2010–2016, căn bệnh này đã gây ra thiệt hại tài chính lên tới 11,58 tỷ USD ở Thái Lan và hơn 100.000 người bị mất việc làm.

Hình: Sản lượng tôm thẻ chân trắng và những thiệt hại sau đó do AHPND
© Shinn và cộng sự, 2018

Các quốc gia bị ảnh hưởng khác không bị thiệt hại nhiều như Thái Lan, nhưng thiệt hại vẫn rất đáng kể. Ví dụ ở Việt Nam, AHPND đã gây thiệt hại 2,56 tỷ USD kể từ lần đầu xuất hiện vào năm 2011. Nhiều nước sản xuất tôm bị ảnh hưởng bởi AHPND vẫn đang phục hồi sau đợt bùng phát và nhiều nước khác không bị ảnh hưởng đang chuẩn bị các biện pháp ngăn chặn để ngăn chặn sự lây lan của nó.

Học hỏi từ Thái Lan
Là quốc gia sản xuất tôm bị ảnh hưởng nặng nề nhất, Thái Lan vẫn đang phục hồi sau đợt bùng phát EMS / AHPND. Nông dân ở Thái Lan đã bắt đầu chuyển đổi phương thức canh tác để chống lại vi khuẩn Vibrio spp. nhiễm vi khuẩn và ngăn chặn một đợt bùng phát khác.

Một thiết kế trang trại thâm canh mới đã được phát triển nhằm mục đích duy trì đáy ao sạch sẽ. Thiết kế mới dựa trên hệ thống tuần hoàn và dòng chảy, với bốn thành phần quan trọng:
⦁    Tăng diện tích xử lý nước
⦁    Kích thước ao nuôi thương phẩm nhỏ hơn
⦁    Cống thoát nước lớn hơn
⦁    Tăng cường sục khí

 
Hình: so sánh bố trí trang trại trước và sau EMS / AHPND ở Thái Lan© Kawahigashi, 2018

Tỷ lệ hồ chứa trong ao nuôi thương phẩm đã được thay đổi đáng kể - từ 20%: 80% lên 60%: 40%. Việc tăng thể tích của các hồ chứa cung cấp nhiều nước dự trữ hơn và có thể thay nước nhiều hơn - giúp giảm thiểu rủi ro dịch bệnh và quản lý chất lượng nước. Được hỗ trợ nuôi ghép cá rô phi và / hoặc cá chẽm, nước từ các khu vực tiền xử lý được chuyển sang ao cá rô phi hoặc cá chẽm, được thả với mật độ 1-2 kg / m2. Cả hai loài cá này đều có thể giúp duy trì chất lượng nước tốt và cải thiện chất lượng trầm tích bằng cách ăn các chất thải hữu cơ trong nước.

Sau đó, nước được chuyển sang ao nuôi thương phẩm, có lót bạt nhựa HDPE để tránh xói mòn đáy ao do sục khí cao. Kích thước ao nuôi thương phẩm được giảm xuống để tối ưu hóa quá trình oxy hóa đồng thời tận dụng hiệu quả chuyển động của nước để đẩy bùn cát về phía hố xi-phông của ao tôm. Diện tích bề mặt giảm - từ trung bình 8.000m2 xuống 1.500m2, hoặc thậm chí nhỏ nhất là 500m2 - được bù đắp bằng cột nước sâu tới 2-3 mét, để cung cấp mật độ nuôi lớn hơn.

Trong khi đó, nhà hố xi-phông được thiết kế hợp lý để gom cặn vào một chỗ để có thể loại bỏ chất thải, hữu cơ dư thừa dễ dàng. Diện tích bề mặt được khuyến nghị cho hố xi-phông ao tôm là 5–7 phần trăm tổng diện tích ao và đáy ao nên có độ dốc 25–30 độ và được đúc bằng xi-măng để bùn dễ rơi vào bên trong hơn. Cần sục khí không ngừng để đảm bảo đẩy cặn bẩn xuống hố xi-phông. Số lượng sục khí có thể khác nhau, tùy thuộc vào độ sâu và diện tích ao, nhưng thông thường là khoảng 70 đến 100 mã lực (hp) năng lượng cho mỗi ha.

Khi chu trình kết thúc, nước sẽ được chuyển trở lại khu vực tiền xử lý. Điều này được thực hiện để giảm lượng nước tiêu thụ và có thể kiểm soát được mầm bệnh từ bên ngoài vào. Do đó, nó làm giảm nguy cơ lây lan mầm bệnh từ các nguồn bên ngoài, cũng như khối lượng nước thải đầu ra. Nó cũng làm tăng tính bền vững của trang trại.

  Hình: Sản lượng tôm của Thái Lan, 2012–2022E © BCG, 2019

Như hình bên trên, sản lượng tôm của Thái Lan đang tăng lên. Những hệ thống mới này yêu cầu đầu tư vào cơ sở hạ tầng và cải tiến đội ngũ quản lý. Quá trình chuyển đổi này cần thời gian và đòi hỏi sự đồng thuận và hỗ trợ tài chính đáng kể của quốc gia, điều này đã dẫn đến sự hợp nhất mạnh mẽ của ngành. Cần lưu ý rằng Thái Lan có các điều kiện khác, chẳng hạn như thuế và cơ cấu ngành công nghiệp quốc gia, điều này đã hạn chế hơn nữa sự mở rộng của ngành sau EMS.

Các phương pháp hay nhất để quản lý EMS / AHPND
Không có cách khắc phục nhanh chóng cho EMS / AHPND - một khi trang trại bị nhiễm bệnh, cần phải có kế hoạch quản lý cân bằng cẩn thận. Trong trường hợp xấu nhất, nông dân nên chuẩn bị thu hoạch tất cả các ao trong thời gian ngắn. Cần thực hiện các biện pháp an toàn sinh học nghiêm ngặt và giai đoạn khử trùng kỹ lưỡng để quản lý dịch bệnh và tránh bùng phát trong tương lai.

An toàn sinh học là một khái niệm để ngăn ngừa lây nhiễm bệnh tật và ngăn chặn dịch bệnh lây lan qua các ao nuôi, vùng nuôi và quốc gia với nhau. Hai cách tiếp cận chủ đạo trong thực hành an toàn sinh học là các biện pháp phòng ngừa - loại trừ mầm bệnh - và các biện pháp đối phó loại bỏ mầm bệnh. Chúng ta có thể quản lý EMS / AHPND bằng cách ngăn chặn sự lây lan xa hơn của nó và tạo điều kiện tốt hơn để tăng sức đề kháng của tôm đối với nó.

Dưới đây là một số thực hành tốt nhất để quản lý EMS / AHPND trong các trang trại bị nhiễm bệnh, bao gồm tất cả các bước sản xuất.

Chuẩn bị cho chu kỳ sản xuất
⦁    PL cần có nguồn gốc từ tôm bố mẹ không nhiễm AHPND.
⦁    Kiểm tra sức khỏe tổng quát của PL nên được kiểm tra trước khi thả giống, kể cả trong các thử nghiệm.
⦁    Tất cả các thiết bị phải được khử trùng trước khi thả giống. Sử dụng nhiều chất khử trùng giúp loại bỏ tất cả các vật trung gian truyền bệnh.
⦁    Ao nuôi thương phẩm nên lót bạt nhựa HDPE để dễ vệ sinh và kiểm soát.
⦁    Trước khi thả, ao phải được phơi khô hoàn toàn. Nước cũng phải được điều hòa trong 10–15 ngày trước khi thả tôm.
⦁    Một kế hoạch an toàn sinh học kỹ lưỡng nên được thực hiện và xem xét sau mỗi chu kỳ.
⦁    Bảo vệ trang trại khỏi các loài bên ngoài, chẳng hạn bằng cách sử dụng các thiết bị bảo vệ cua.
⦁    Để tránh nhiễm trùng, nên thả giống trong một khu vực duy nhất cùng một lúc. Nên thả vào nước có Vibrio dưới 1 x 10 ^ 3 CFU / ml - tức là nơi các loài này chiếm ít hơn 1% tổng nồng độ vi khuẩn.

Giảm thiểu EMS trong quá trình nuôi thương phẩm
⦁    Thường xuyên theo dõi các thông số chất lượng nước - bao gồm mức độ pH, độ kiềm, độ mặn, oxy hòa tan (DO), nitơ ammoniac (NH3/4) và hydro sunfua (H2S)
⦁    Tích lũy kinh nghiệm xem và đánh giá sức khỏe tôm. Thực hiện đánh giá mỗi ngày bào gồm các đốt ruột và gan tụy.
⦁    Cho tôm ăn theo nhu cầu, đánh giá sức ăn + sức khỏe + thời tiết để canh chỉnh thức ăn phù hợp.
⦁    Xi-phông thường xuyên loại bỏ các chất cặn, lơ lửng dư thừa để đáy ao luôn sạch
⦁    Cần duy trì sục khí thích hợp.
⦁    Probiotics nên được dùng thường xuyên hơn để tăng cường kiểm soát Vibrio và xử lý nước triệt để hơn, tạo môi trường tối ưu cho tôm nuôi.
⦁    Thống nhất chế độ đầu ra và lấy nước với tất cả các trang trại trong khu vực để giảm việc truyền mầm bệnh giữa các trang trại.
⦁    Khi có dấu hiệu đầu tiên của bệnh, phải triệt để xử lý và cách ly dụng cụ thiết bị ao nuôi. Khi nghi ngờ mắc bệnh, nên sử dụng xét nghiệm xác nhận trong phòng thí nghiệm.

EMS có thể là một căn bệnh nguy hiểm, nhưng việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng, an toàn sinh học nghiêm ngặt và đánh giá quản lý trang trại thường xuyên có thể giúp chống lại bệnh và giảm tác động của nó nếu nó xâm nhập vào trang trại.

Giải pháp dài hạn cho EMS: cơ sở hạ tầng và công nghệ
Duy trì các thiết bị và cơ sở hạ tầng phù hợp trong trang trại sẽ giúp bảo trì an toàn sinh học và phòng chống mầm bệnh dễ dàng hơn, mang lại lợi nhuận tài chính ổn định hơn. Cơ sở hạ tầng cần thiết để duy trì an toàn sinh học và bảo vệ chống lại mầm bệnh bao gồm tấm lót HDPE, hố rửa chân, xe và tay, cũng như hàng rào và lưới để ngăn người và động vật xâm nhập vào trang trại.

Cơ sở hạ tầng quan trọng khác bao gồm đầu vào và đầu ra nước chuyên dụng, cống trung tâm, ao tiền xử lý với thể tích ít nhất 30% ao nuôi thương phẩm, sau xử lý, sục khí 10 mã lực trên 1000m2 với dòng chảy tốt, giai đoạn ương, cơ sở lưu trữ và một phòng thí nghiệm cơ bản tại chỗ với ánh sáng mạnh để mổ xẻ và xét nghiệm nước cơ bản.

Ngoài ra còn có các công nghệ mới nổi có thể phát hiện tiên tiến và cho phép quản lý mầm bệnh tốt hơn. Một công ty đang nhanh chóng phá vỡ ý nghĩa của việc phát hiện bệnh đối với ngành là Genics, cung cấp một phương pháp mới để phát hiện mầm bệnh và mật độ của chúng bằng công nghệ Tôm Đa Đường. Thử nghiệm có thể phát hiện bệnh tối đa 10 ngày trước khi có dấu hiệu lâm sàng và tỷ lệ tử vong sau đó - giúp nông dân có thời gian quý báu để quyết định các chiến lược giảm thiểu phù hợp càng sớm càng tốt và giảm nguy cơ bùng phát dịch bệnh.

Tiến lên từ EMS
EMS có thể là một căn bệnh nguy hiểm nhưng - như đã được chứng minh ở Thái Lan và Việt Nam - đầu tư vào cơ sở hạ tầng, an toàn sinh học nghiêm ngặt và đánh giá quản lý trang trại thường xuyên có thể giúp chống lại dịch bệnh và giảm tác động của nó nếu nó xâm nhập vào trang trại. Ngành công nghiệp phải có quan điểm chủ động, phòng ngừa đối với EMS / AHPND cũng như đối với tất cả các mầm bệnh, đã biết và chưa biết. Bằng cách lập kế hoạch cho điều tồi tệ nhất và điều hành tốt nhất, nông dân có cơ hội cao hơn để sản xuất các vụ mùa thành công, ngay cả ở những khu vực có tỷ lệ dịch bệnh cao.

Ngoài tổng quan nhanh về EMS này, nông dân nên đọc các bài báo khác, tham dự hội thảo trên web trong nước và quốc tế và tham gia các sự kiện địa phương, nơi họ có thể tìm hiểu thêm và chia sẻ ý tưởng về phòng ngừa và giảm thiểu dịch bệnh.