Dùng rỉ đường điều chỉnh NH4/NH3

Thực tế cho thấy rằng, dù dùng mọi biện pháp kiểm soát và điều chỉnh thì cuối cùng NH4+/NH3 (nitơ vô cơ) vẫn tồn tại trong ao nuôi.

Nguyên nhân chủ yếu là do tôm chỉ sử dụng 30% lượng thức ăn ăn vào và đào thải phần còn lại ra môi trường. Nhìn chung, ½ lượng nitơ trong protein có trong thức ăn cho vào ao sẽ ở dưới dạng hữu cơ, và quá trình nitrat hóa xảy ra hình thành NH₃, từ đó làm tăng tích lũy NH₃ cho tới cuối vụ.

Chu trình ni tơ trong ao

Vậy rỉ mật đường điều chỉnh NH₄⁺/NH₃ như thế nào?

Giải thích đơn giản nhất là vi khuẩn dị dưỡng sử dụng carbon hữu cơ (có trong rỉ đường) như nguồn năng lượng, kết hợp với nitơ (trong NH₄⁺/NH₃) tổng hợp thành protein xây dựng tế bào mới.

Trong nước thải và nước nuôi cuối vụ, lượng nitơ trong nước cao nhưng carbon lại thiếu hụt. Do đó, khi bổ sung carbon hữu cơ sẽ thúc đẩy quá trình trao đổi chất và tăng sử dụng nguồn nitơ có sẵn trong nước của vi khuẩn dị dưỡng. Trong thực tế, vi khuẩn sẽ sử dụng cả NH₄⁺/NH₃ và nitrit (NO₂) nếu nguồn carbon trong nước đầy đủ.

Cần bổ sung bao nhiêu carbon hữu cơ vào nước để loại bỏ NH₄⁺/NH₃?

Chúng ta biết sinh khối vi khuẩn có tỉ lệ carbon:nitơ (C:N) là 5:1 (có tài liệu là 4:1) và đáng ra lượng carbon bổ sung nên dựa vào tỉ lệ này. Tuy nhiên, trong ao nuôi, vi khuẩn chỉ lấy khoảng 40% lượng carbon cho thêm vào ao nên lượng carbon bổ sung nên được tính bù thêm. Khi đó, tỉ lệ C:N = 12,5:1.

Rỉ đường là nguồn carbon hữu cơ lý tưởng nhất để sử dụng cho mục đích điều chỉnh NH₄⁺/NH₃ trong nước. Nó là chất lỏng đặc sánh còn lại sau khi đã rút đường bằng phương pháp cô và kết tinh. Rỉ đường thường có màu nâu đen. Hàm lượng đường trong rỉ đường khá cao (thường nằm trong khoảng 40 – 50%).

Rỉ đường

Rỉ đường rẻ, dễ sử dụng, chứa nhiều carbon và không chứa các hợp chất nitơ. Nếu rỉ đường chứa khoảng 40% carbon, nghĩa là, cần 32 g rỉ đường (12.5/0,4) để xử lý 1 g nitơ hữu dụng sinh học. Tất nhiên đây là giá trị ước chừng vì trong ao ngoài NH₄⁺/NH₃ và NO₂ ra còn có các axit amin (nitơ hữu cơ) hòa tan từ thức ăn. Vi khuẩn có thể sử dụng axit amin trước khi dùng tới NH₄⁺/NH₃ và NO₂ làm cho lượng rỉ đường bổ sung theo tỉ lệ trên là không đủ. Ngoài ra, đo nitơ hữu cơ rất khó cho kết quả nhanh chóng như đo NH₄⁺/NH₃, từ đó càng khó tính lượng rỉ đường bổ sung một cách chính xác.

Người ta đã tiến hành nghiên cứu lượng rỉ đường phải bổ sung vào ao để xử lý nitơ hữu cơ và vô cơ dựa vào số liệu đo được của NH₄⁺/NH₃. Khi dùng ở liều lượng 64 g rỉ đường/ 1 g TAN cho thấy 65% NH₄⁺/NH₃ bị loại đi sau 6h thí nghiệm. Liều dùng rỉ đường thấp hơn (32 g rỉ đường/ 1 g TAN) bị vi khuẩn sử dụng hết trước khi kịp chuyển hóa NH₄⁺/NH₃. Liều dùng rỉ đường cao hơn được vi khuẩn tiếp tục đồng hóa và ức chế hầu hết lượng NH₄⁺/NH₃ suốt 12h sau đó.

Thí nghiệm sử dụng rỉ đường điều chỉnh NH₄⁺/NH₃

Do sự lão hóa và bài tiết của vi khuẩn, NH₄⁺/NH₃ tăng trở lại khi lượng carbon trong nước tiêu hết nên cần phải bổ sung rỉ đường mỗi ngày.

Yêu cầu của việc dùng rỉ đường điều chỉnh NH₄⁺/NH₃ là phải đảm bảo oxy hòa tan trong nước cao và chất hữu cơ trong nước ở trạng thái lơ lững. Vi khuẩn có xu hướng kết khối xung quanh các hạt chất hữu cơ (biofloc).

Cách sử dụng rỉ đường

Rỉ đường thường được dùng kèm theo vi sinh.

Vi sinh và rỉ đường được ủ sục khí trong 2 bể riêng trong 6 – 12 giờ, bổ sung đường cát khi ủ vi sinh. Tạt 2 dung dịch này xuống ao vào buổi sáng, tạt vi sinh xuống trước, sau đó mới tạt rỉ đường.

Lưu ý không ủ vi sinh chung với rỉ đường vì rỉ đường ngoài thị trường có thể không tinh - bị hòa tan một lượng vôi nhất định nhằm tăng độ sệt và khối lượng.

 Trao đổi khi sử dụng rỉ đường điều chỉnh NH₄⁺/NH₃

Có nhiều lý thuyết về việc sử dụng rỉ đường trong ao nuôi không dựa theo tỉ lệ C:N hay theo lượng cho ăn đang được áp dụng trong các ao nuôi tôm. Trong thực tế, khi chúng tôi sử dụng rỉ đường + vi khoáng + vi sinh với tỉ lệ 5kg + 1kg + 50g /1000m³ mỗi ngày từ sau khi thả không cho hiệu quả trong điều chỉnh màu nước và ức chế NH₄⁺/NH₃ nhưng đã làm tăng sinh lượng lớn protozoa trong nước. Theo thời gian nuôi, NH₄⁺/NH₃ liên tục tăng theo lượng thức ăn liên tục tăng. Lúc này, mật số Vibrio trong nước cũng liên tục tăng.

Chất lượng của rỉ đường là vấn đề chủ yếu khi tính toán lượng rỉ đường xử lý xuống ao. Người nuôi nên gửi mẫu kiểm tra trước khi tính toán tỉ lệ C:N.

Cần lưu ý khi sử dụng rỉ đường với lượng lớn và trong thời gian dài để chuyển hóa NH₄⁺/NH₃ trong nước sẽ làm tăng sinh lượng lớn vi khuẩn trong ao, tăng nhu cầu oxy hòa tan. Trong trường hợp vi khuẩn chết cũng làm NH₄⁺/NH₃ trong nước tăng đột ngột.