Xuất khẩu cá ngừ - Tận dụng cơ hội thị trường

Cuộc chiến Nga – Ukraine đã đẩy thế giới vào nguy cơ một cuộc khủng hoảng lương thực (trong đó Mỹ và châu Âu là tâm điểm của khủng hoảng). Giá thực phẩm đã tăng từ 20 – 40% so thời điểm đầu năm 2022. Trong đó, khi giá thịt gà tăng gấp 3 lần, nhiều nhà nhập khẩu đang suy nghĩ tới giải pháp thay thế bằng sản phẩm protein cá ngừ lành mạnh và giá tốt hơn.

Gia tăng nhập khẩu

Xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đã đạt được những bước tiến lớn trong nửa đầu năm 2022, trong đó cá ngừ đóng góp một phần quan trọng khi chiếm tới gần 10% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản.

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam 6 tháng đầu năm 2022 đạt 553 triệu USD, tăng 56% so cùng kỳ năm trước. Sản phẩm chủ lực vẫn là cá ngừ loin, cá ngừ cắt khúc đông lạnh, mang về 377 triệu USD, tăng 122%. Còn tính riêng tháng 6/2022, xuất khẩu mặt hàng này đạt 91 triệu USD, tăng 43% so cùng kỳ năm ngoái.

Thị trường xuất khẩu lớn nhất của cá ngừ Việt Nam là tới Mỹ, với kim ngạch hơn 251 triệu USD, tăng 102% so cùng kỳ năm 2021 (chiếm gần 1 nửa tổng kim ngạch xuất khẩu cá ngừ). Kết quả này có được là nhờ sự trỗi dậy của các hoạt động thương mại, kinh doanh của thị trường toàn cầu đã trở lại sau thời gian dịch COVID-19 kéo dài.

Ngoài thị trường Mỹ, các thị trường xuất khẩu cá ngừ khác cũng tăng trưởng như: EU, Nhật Bản, Mexico, Chilê, Canada… trong đó riêng thị trường Canada tăng mạnh, khi cá ngừ Việt Nam là nguồn cung lớn thứ hai cho Canada, chiếm 12% tổng khối lượng nhập khẩu cá ngừ của nước này (năm 2021). Như với thị trường Chilê, nhờ hiệu quả tích cực từ việc thực thi của Hiệp định CPTPP mà xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này liên tục bật tăng trong một số tháng đầu năm 2022. Theo số liệu thống kê của Hải quan Việt Nam, xuất khẩu cá ngừ sang Chilê trong 5 tháng đầu năm 2022 đạt hơn 4 triệu USD, tăng gần 59% so cùng kỳ năm 2021. Đặc biệt, xuất khẩu cá ngừ sang thị trường này có những tháng tăng trưởng mạnh lên tới 3 số. Chilê hiện đang nhập khẩu rất nhiều thịt/loin cá ngừ đông lạnh từ Việt Nam, chiếm 87% tổng giá trị.

Còn nhiều rào cản gia tăng thị phần

Bên cạnh sự tăng trưởng mạnh mẽ trên, xuất khẩu cá ngừ cũng đang phải đối diện không ít khó khăn, nhất là khi thị trường lớn nhất là Mỹ đang xem xét áp dụng giảm thuế cho cá ngừ Trung Quốc. Thực tế, Mỹ đang phải đối mặt với mức lạm phát cao nhất kể từ năm 1981. Giá thực phẩm tăng cao khiến người dân chuyển sang tiêu thụ các sản phẩm protein lành mạnh, giá tốt hơn. Hiện, lượng tồn kho cá ngừ đóng hộp tại Mỹ ở mức thấp. Những yếu tố này dự kiến sẽ làm tăng nhu cầu nhập khẩu cá ngừ của Mỹ, nhà nhập khẩu có xu hướng tìm kiếm các nguồn cung giá rẻ và Trung Quốc sẽ là lựa chọn tốt nhất. Nếu Chính phủ Mỹ quyết định xóa bỏ thuế quan cho Trung Quốc sẽ làm gia tăng cạnh tranh và Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng. Hiện, các mặt hàng cá ngừ từ Trung Quốc khi vào thị trường Mỹ đang chịu thuế suất đặc biệt, ở mức 25%.

Ngoài ra, hiện hơn 80% nguyên liệu cá ngừ, doanh nghiệp Việt phải nhập khẩu từ các nước và vùng lãnh thổ chưa có FTA với Việt Nam. Trong khi, quy tắt xuất xứ trong các FTA yêu cầu nguyên liệu sử dụng cho chế biến, xuất khẩu phải có xuất xứ thuần túy (tức là nguyên liệu có xuất xứ trong nước) hoặc có xuất xứ nội khối (nguyên liệu có xuất xứ từ các quốc gia thành viên FTA). Vì vậy, các doanh nghiệp không thể tận dụng được các lợi thế từ FTA để tăng sức cạnh tranh so với các quốc gia xuất khẩu khác.

Trước tình trạng này, để giúp các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cá ngừ có thể tận dụng tối đa được những lợi thế do các FTA mang lại thì cần mở rộng thỏa thuận về quy tắc xuất xứ hàng hóa theo tiêu chí chuyển đổi mã số HS (CC, CTH). Trong đó, cho phép các nước thành viên FTA được sử dụng nguồn nguyên liệu nhập khẩu bên ngoài khối để sản xuất, xuất khẩu vào các quốc gia trong các khối FTA theo thuế suất ưu đãi như những sản phẩm có xuất xứ thuần túy hoặc xuất xứ nội khối.

Để tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cá ngừ, VASEP đã có công văn gửi Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công thương) kiến nghị một số nội dung về quy tắc xuất xứ trong quá trình thực hiện, áp dụng quy tắc xuất xứ hàng hóa. Theo đó, xem xét đưa vào nội dung dự kiến thảo luận tại các FTA trong thời gian tới về quy tắc xuất xứ trong quá trình thực hiện và áp dụng quy tắc xuất xứ như sau: Về cơ chế chứng nhận xuất xứ, cần tiến tới cơ chế cho phép doanh nghiệp tự chứng nhận xuất xứ để giảm bớt các thủ tục hành chính và đề cao tính trách nhiệm cho các doanh nghiệp. Về hình thức chứng nhận xuất xứ, sớm triển khai các chứng nhận xuất xứ điện tử, kể cả chứng nhận xuất xứ do doanh nghiệp tự chứng nhận trên hệ thống điện tử chung thông qua chữ ký số của doanh nghiệp. doanh nghiệp…

>> Theo dự báo của VASEP, tốc tăng trưởng của nhóm hàng hải sản (trong đó có mặt hàng cá ngừ) có thể chậm lại trong 6 tháng cuối năm do nhà máy chế biến hải sản bị giảm 60 – 90% nguyên liệu thu mua trong nước và không bù đắp được từ nguồn nguyên liệu nhập khẩu.

Hoài Phương