Hội chứng phân trắng trên tôm: Dự báo mầm bệnh vi bào tử trùng EHP?

Dấu hiệu hội chứng phân trắng trên tôm.

Một nghiên cứu mới đây vừa được công bố trên tạp chí Aquaculturealliance đã cho thấy mối liên hệ giữa hội chứng phân trắng WFS, bệnh do vi bào tử trùng EHP và bệnh hoại tử gan tụy SHPN trong các ao nuôi tôm.

Hội chứng phân trắng (WFS) dùng để đề cập đến sự hiện diện của các sợi phân trắng trong ao nuôi tôm sú (Penaeus monodon) và tôm thẻ chân trắng (P. vannamei) ở các nước Đông Nam Á. Hội chứng có liên quan đến một số vấn đề ở cấp độ trang trại, bao gồm tôm chậm phát triển, kích cỡ không đồng đều, giảm ăn và chết rải rác.

Ở các quốc gia mà bệnh WFS được báo cáo, các mầm bệnh đường ruột khác cũng ảnh hưởng đến gan tụy của tôm. Chúng bao gồm vi bào tử trùng Enterporytozoon hepatopenaei (EHP), bệnh hoại tử gan tụy cấp gây ra do Vibrio parahaemolyticus (Vp_AHPND) và hoại tử gan tụy (SHPN) do Vibrio sp. Hình. 1 cho thấy các nước Đông Nam Á là nơi mà hội chứng phân trắng WFS và các bệnh đường ruột khác được báo cáo.

Hình 1: Phân bố các bệnh đường ruột bao gồm: Hội chứng phân trắng (WFS), vi bào tử trùng (EHP), Hoại tử gan tụy cấp (AHPND) và hoại tử gan tụy (SHPN) ở các nước Đông Nam Á. Ảnh: aquaculturealliance

Bệnh do vi bào tử trùng Microsporidio (EHP) đã trở thành một mối đe dọa đối với ngành công nghiệp tôm ở Đông Nam Á. Ký sinh trùng này ký sinh trong gan tụy và ruột giữa của tôm, bệnh ảnh hưởng đến tôm thẻ chân trắng nuôi chủ yếu ở một số nước Đông Nam Á, bao gồm Indonesia, Việt Nam, Trung Quốc, Ấn Độ, Malaysia. Các dấu hiệu lâm sàng chính của tôm bị nhiễm EHP là chậm lớn. Trong giai đoạn nặng hơn, tôm nhiễm EHP thường bị vỏ mềm, lờ đờ, giảm ăn và đường ruột trống rỗng. 

Một số ấn phẩm đã quy cho nguyên nhân của hội chứng phân trắng WFS bao gồm vi khuẩn Vibrio cholera, một loại ký sinh trùng được cho là nhìn giống một loài Gregarines, Bacilloplasma sp. và Phascolarctobacterium sp. Người ta cũng đề xuất rằng vi bào tử trùng EHP không phải là tác nhân gây bệnh của hội chứng đốm trắng WFS. Dựa trên những khác biệt liên quan đến WFS, các nhà khoa học đã thực hiện một nghiên cứu có hệ thống để xác định mối quan hệ giữa WFS và bệnh vi bào tử trùng EHP, ở hai khu vực khác nhau trên thế giới là Đông Nam Á và Mỹ La Tinh - nơi bệnh EHP đã được báo cáo.

Phần đầu tiên của công việc được thực hiện tại một quốc gia châu Á có lịch sử EHP và WFS. Các mẫu được thu thập từ các ao nuôi, bị nhiễm WFS và không nhiễm WFS. Các mẫu gan và phân tôm đã được thu thập và phân tích mô học và qPCR.

Hình 2: Các mẫu tôm biểu hiện phân trắng WFS (phía trên bên trái); sự đổi màu trắng của đường ruột, được quan sát (phải); Gan tụy nhiễm phân trắng cho thấy sự biến dạng nghiêm trọng và sự melanine hóa của ống gan tụy (phía dưới bên trái).

Mô gan tụy của tôm từ mỗi ao nuôi được phân tích riêng bằng PCR định lượng (qPCR). Kết quả đã cho thấy tôm có chứa EHP ở nhóm có dấu hiệu phân trắng cao hơn so với ao không nhiễm WFS. Điều này chỉ ra rằng tôm bệnh phân trắng có thể có khả năng lây nhiễm EHP cao hơn tôm không có WFS. 

Vai trò của hoại tử gan tụy SHPN với WFS

Ở cả Đông Nam Á và Châu Mỹ Latinh nơi hội chứng phân trắng WFS đã được báo cáo, EHP không phải là mầm bệnh duy nhất liên quan đến hội chứng phân trắng WFS. Tôm được phân tích mô bệnh học nhuộm H&E cho thấy, ngoài EHP còn có các tổn thương của hoại tử gan tụy SHPN (Hình 6).

 Hình 6: Các tổn thương hoại tử gan tụy (SHPN) trên tôm thẻ trong ao có biểu hiện phân trắng WFS.

Hoại tử gan tụy SHPN là một bệnh vi khuẩn gây ra chủ yếu bởi chủng Vibrio spp., Vibrio spp thường gây bệnh cơ hội, bởi chúng luôn ở trong gan tụy của tôm; và khi một mầm bệnh đường ruột gây ra các tổn thương ở gan tụy, sẽ là điều kiện để những Vibrionày có được chỗ để xâm chiếm gan tụy và gây ra hoại tử gan.

Các nhà khoa học đã tìm thấy mối liên hệ giữa WFS, EHP và SHPN trong các ao nuôi tôm đó là hội chứng đốm trắng WFS là một phản ứng sinh lý có thể có ở tôm bị ảnh hưởng bởi sự kết hợp của mầm bệnh đường ruột và các yếu tố môi trường chưa biết.

Hình 7: Sự kết hợp của mầm bệnh đường ruột, Vibrio spp cơ hội và các yếu tố môi trường chưa biết có thể gây ra hội chứng đốm trắng WFS.

Từ nghiên cứu này, cho thấy có mối liên quan chặt chẽ giữa Hội chứng phân trắng (WFS) và bệnh vi bào tử trùng EHP. EHP kết hợp với các mầm bệnh đường ruột khác (bao gồm SHPN) và một yếu tố môi trường không xác định có thể gây ra Hội chứng phân trắng. Và ở những vùng có dịch EHP, tôm có dấu hiệu lâm sàng của Hội chứng phân trắng cho thấy dấu hiệu cảnh báo tôm nhiễm bệnh vi bào tử trùng EHP trong các ao nuôi. 

By: Luis Fernando Aranguren, Ph.D. Hung Mai, Ph.D. Orlando Pichardo, B.Sc. Bambong Hanggono Arun K. Dhar, Ph.D.