Làm gì để thủy sản và đồ gỗ 'thoát nguy' với rào cản thương mại?

Các DN ngành đồ gỗ cần theo dõi sát những rào cản thương mại mới nhất trên thị trường xuất khẩu để có giải pháp ứng phó phù hợp.

Nhiều rào cản thương mại tại các thị trường lớn vẫn đang là mối nguy chực chờ với các doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ và thủy sản.

Để 'thoát nguy' đòi hỏi khả năng thích ứng của họ, đáp ứng theo yêu cầu từ thị trường nhập khẩu, cải thiện năng lực trước các 'đòn' phòng vệ, tăng sức cạnh tranh, cũng như hoàn thiện minh bạch chuỗi cung ứng như một cách để tự tin 'vượt rào'.

Dự kiến vào hạ tuần tháng 11/2025, Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) sẽ tổ chức một hội thảo ở Tp.HCM để bàn về khả năng thích ứng của ngành thủy sản Việt Nam trước những biến động và các quy định phòng vệ thương mại (PVTM) trên thế giới.

Chờ khả năng thích ứng

Đây là điều rất cần thiết nhằm giúp các nhà xuất khẩu (XK) thủy sản của Việt Nam cải thiện năng lực PVTM để ứng phó kịp thời với những vụ việc điều tra PVTM do nước ngoài khởi xướng, cũng như thích ứng với biến động của thị trường thế giới đối với mặt hàng thủy sản.

Ngoài các “đòn” phòng vệ, với các rào cản thương mại mới từ những thị trường nhập khẩu chủ lực luôn là điều mà phía doanh nghiệp (DN) thủy sản cần lưu tâm, chuẩn bị tư thế để đáp ứng, nắm bắt kỹ các cơ chế thủ tục thực thi liên quan.

Như trong trung tuần tháng 11/2025, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (Vasep) có văn bản góp ý với Bộ Nông nghiệp và Môi trường đối với dự thảo Quyết định hướng dẫn xác nhận Giấy chứng nhận sản phẩm thủy sản XK (COA). Phía hiệp hội ủng hộ chủ trương xây dựng và ban hành quyết định này để giao nhiệm vụ cho cơ quan thẩm quyền xác nhận COA và hướng dẫn quy trình xác nhận COA là hoạt động cần thiết để không làm gián đoạn XK thủy sản sang Hoa Kỳ.

Nên nhắc lại, hồi tháng 9/2025, Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển (NOAA) từ chối công nhận tương đương 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) của Hoa Kỳ. Điều này được cho là sẽ ảnh hưởng nặng nề đến ngành thủy sản Việt Nam với các tác động như sụt giảm mạnh kim ngạch XK thủy sản sang Mỹ, nguy cơ mất thị trường Mỹ, tác động sinh kế của hàng trăm nghìn ngư dân và hoạt động sản xuất kinh doanh của hàng trăm DN ngành hải sản.

Sau đó NOAA đã quy định những sản phẩm thủy sản nhập khẩu vào Hoa Kỳ từ ngày 1/1/2026 phải có Giấy chứng nhận sản phẩm thủy sản xuất khẩu (Certification of Admissibility-COA) có xác nhận của cơ quan thẩm quyền được chỉ định.

Và hiện tại, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký Vasep, cho biết cộng đồng DN thủy sản đánh giá cao nỗ lực của Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) trong việc sớm xây dựng hướng dẫn xác nhận Giấy COA theo quy định MMPA của NOAA-Hoa Kỳ.

Tuy vậy, các DN thủy sản mong rằng cần có hướng dẫn chi tiết hơn về Cơ quan xác nhận Giấy COA trong trường hợp đối với nguyên liệu trong nước và đối với nguyên liệu nhập khẩu.

Ngoài vấn đề nêu trên, với những mặt hàng chủ lực trong XK thủy sản như tôm và cá tra vẫn còn mối lo thường trực là tính cạnh tranh với các đối thủ trước các yêu cầu ngày càng khắt khe ở những thị trường lớn khó tính. Như với XK tôm ở thị trường EU, theo ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT CTCP thực phẩm Sao Ta (FMC), chuỗi cung ứng tới EU đang đòi hỏi các chuẩn mực cụ thể. Tới đây tôm nuôi phải đạt chuẩn (như ASC) mới thuận lợi để thu hút người tiêu dùng thị trường này.

Ông Lực cho biết ôm nuôi Ecuador có từ 30-40% đạt chuẩn ASC (cộng với giá thành thấp) cũng là một lý giải vì sao tôm Ecuador có thị phần khó ai dám mơ tới ở EU. Trong khi đó, tỷ lệ tôm đạt chuẩn ASC của ta còn rất khiêm tốn.

Như lưu ý của ông Lực, đây là một hạn chế lớn để tôm Việt Nam thâm nhập các hệ thống phân phối cao cấp. Đó là một nút thắt cổ chai mà mọi thành phần tham gia chuỗi giá trị con tôm nên có quan tâm và tìm cách tháo gỡ. Nhất là hoàn thiện chuỗi cung ứng tôm, trong bối cảnh khó khăn ngày càng chồng chất, rủi ro chực chờ thì việc các DN minh bạch và hoàn thiện chuỗi cung ứng sẽ là một sự thuyết phục hết sức hữu hiệu.

Minh bạch chuỗi cung ứng để tự tin “vượt rào”

Còn với ngành đồ gỗ. Một hội nghị sẽ được Cục Lâm nghiệp và Kiểm Lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức ở Tp.HCM vào ngày 21/11 để bàn về những rào cản thương mại đối với XK gỗ và lâm sản. Các DN trong ngành này sẽ cùng nhau đánh giá thực trạng về khó khăn, vướng mắc và đề xuất các giải pháp tháo gỡ để thúc đẩy XK.

Ngoài ra, một cuộc tọa đàm về đổi mới phương thức XK đồ gỗ và nội thất đã được tổ chức ở Tp.HCM hôm 20/11 để các DN trong ngành này nắm bắt những biến động mới nhất trên thị trường để có giải pháp ứng phó phù hợp.

Hiện tại, mối đe dọa rào cản thương mại của nhiều DN đồ gỗ đang nằm ở thị trường chủ lực là Mỹ, đặc biệt là vấn đề điều tra ở Mục 232 áp dụng đối với các sản phẩm gỗ nhập từ tất cả các nguồn vào thị trường này. Hiện nay, các DN đang rất hoang mang về cuộc điều tra như vậy trước nguy cơ gia tăng thuế, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng cạnh tranh.

Ở góc độ DN, ông Nguyễn Ngọc Thanh, Tổng giám đốc Công ty TNHH Thiên Phát, bày tỏ băn khoăn khi DN phải tự độc lập xoay sở thích ứng với biến động thị trường. Điều mong muốn là Chính phủ cần xây dựng chiến lược phát triển toàn diện cho cả ngành gỗ để đảm bảo các ngành chế biến hoạt động hiệu quả, hài hòa, đảm bảo nguồn nguyên liệu đầu vào bền vững.

Để ứng phó với các rào cản thương mại, giới chuyên gia có lời khuyên cho các DN ngành đồ gỗ là cần minh bạch nguồn gốc gỗ. Tính minh bạch về nguồn nguyên liệu được coi là bắt buộc, trong khi việc gỗ có chứng chỉ chỉ là yếu tố thứ cấp.

Bên cạnh đó, các DN cần tăng cường hợp tác, chia sẻ thông tin để củng cố sự hiểu biết và chủ động ứng phó rủi ro. Mặt khác, nếu các DN Việt có thể nhập khẩu gỗ cứng từ Hoa Kỳ sẽ là một lợi thế trong hồ sơ xuất xứ. Họ cũng cần chủ động cung cấp thông tin cho người tiêu dùng Hoa Kỳ để gia tăng niềm tin và bảo vệ thị phần.

Mặt khác, ngành gỗ Việt Nam cần đẩy mạnh truyền thông với phía chính phủ Mỹ về thực trạng chuỗi cung ứng sản phẩm gỗ nhập khẩu từ Việt Nam để các cơ quan này hiểu rõ về lợi ích của phía Mỹ khi nhập khẩu đồ gỗ từ Việt Nam.

Còn trong thời gian tới, việc tìm hiểu tình hình nội tại ở Mỹ là rất quan trọng để DN đồ gỗ Việt nắm được thông tin và tìm ra phương án đối phó với những thay đổi về chủ trương, chính sách của chính phủ Mỹ.

Các DN cần tiếp tục theo dõi diễn biến chính sách và hỗ trợ các bên liên quan, trong việc thích ứng với các yêu cầu thương mại từ phía Hoa Kỳ. Trong bối cảnh này, sự chủ động và minh bạch là chìa khóa để các DN vượt qua thách thức “mối nguy” từ các rào cản thương mại.

Thế Vinh