Ngành tôm xoay chuyển thế cục, thay đổi để giữ thị trường Mỹ

Nhiều doanh nghiệp Việt chọn tập trung vào dòng sản phẩm chế biến sâu để nâng cao sức cạnh tranh. Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN

Xuất khẩu tôm của Việt Nam đang tăng trưởng mạnh tại thị trường châu Á. Cùng với đó, các doanh nghiệp cũng tận dụng thế mạnh của con tôm Việt để đứng vững tại thị trường Mỹ.

Bùng nổ tại châu Á

Mới đây, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) đã công bố báo cáo xuất khẩu tháng 7/2025. Theo đó, kim ngạch xuất khẩu tôm tháng 7 đạt 410 triệu USD, tăng 9% so cùng kỳ năm trước. Lũy kế 7 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu tôm đạt 2,5 tỷ USD, tăng 24%.

Trong cơ cấu thị trường, Trung Quốc tiếp tục dẫn đầu với kim ngạch 710 triệu USD, tăng 78% và chiếm 29% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành. Riêng tháng 7 đạt 115 triệu USD, tăng 63% so cùng kỳ nhờ nhu cầu tiêu thụ mạnh (đặc biệt với sản phẩm tôm hùm), cùng lợi thế địa lý và chi phí logistics thấp.

Khối CPTPP ghi nhận đạt 699 triệu USD, tăng 36% so cùng kỳ, chiếm 28%. Trong đó, Nhật Bản là thị trường lớn nhất trong khối đạt 320 triệu USD (tăng 15%), song riêng tháng 7 giảm nhẹ 1,4% do đồng Yên yếu, dù nhu cầu sản phẩm chế biến, giá trị gia tăng vẫn duy trì ổn định.

Xuất khẩu sang EU đạt 309 triệu USD trong 7 tháng đầu năm 2025, tăng 17%, riêng tháng 7 đạt 57 triệu USD, tăng 21%, hưởng lợi từ lạm phát hạ nhiệt và nhu cầu ổn định cho sản phẩm chế biến. Bên cạnh đó, thị trường Hàn Quốc đạt 203 triệu USD, chiếm 8% tổng xuất khẩu, nhờ nhu cầu tôm chế biến cho kênh HORECA và tiêu thụ nội địa ổn định.

Trong khi đó, xuất khẩu tôm sang Mỹ gặp nhiều khó khăn. Tháng 7/2025 đạt 63 triệu USD, giảm 29% so cùng kỳ; lũy kế 7 tháng đầu năm 2025 đạt 404 triệu USD, chỉ tăng 3%. Sau giai đoạn tăng mạnh trong tháng 5 – 6 nhờ đơn hàng “né thuế”, hoạt động xuất khẩu chững lại do mức thuế đối ứng 20% chính thức áp dụng, cùng nguy cơ thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp. Điều này làm biên lợi nhuận thu hẹp, buộc doanh nghiệp phải điều chỉnh chiến lược giá và cơ cấu đơn hàng. So với các đối thủ như Ecuador (thuế 15%) hay Indonesia và Philippines (19%), tôm Việt Nam dần mất lợi thế cạnh tranh.

Về cơ cấu sản phẩm, trong 7 tháng đầu năm 2025, TTCT đạt 1,6 tỷ USD (tăng 8%), chiếm 63% tổng kim ngạch; tôm sú đạt 260 triệu USD (tăng 5%); các loại tôm khác đạt 657 triệu USD, tăng mạnh 117% nhờ đơn hàng tôm đông lạnh từ châu Á.

VASEP dự báo, xuất khẩu tôm cả năm 2025 có thể đạt 3,6 – 3,8 tỷ USD nếu doanh nghiệp tiếp tục khai thác tốt thị trường châu Á, EU, CPTPP và đẩy mạnh sản phẩm chế biến giá trị gia tăng tại Nhật Bản.

Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng của ngành tôm có thể chậm lại trong nửa cuối năm nếu Mỹ tiếp tục giảm nhập khẩu từ Việt Nam do tác động của thuế đối ứng và các biện pháp phòng vệ thương mại. Trong khi đó, mức thuế từ các đối thủ cũng tạo áp lực cạnh tranh lớn hơn.

Ứng phó với thuế quan Mỹ

Theo VASEP, Việt Nam hiện là nguồn cung tôm lớn thứ tư của Mỹ. Dù sản lượng chưa bằng các đối thủ, nhưng Việt Nam nổi bật nhờ tôm chế biến, tôm giá trị gia tăng – phân khúc có giá bán trung bình cao nhất thị trường (11,22 USD/kg trong tháng 5/2025).

Lợi thế này càng rõ nét khi nhiều nhà nhập khẩu Mỹ muốn thoát khỏi các thị trường bị áp thuế cao và chuyển sang những nhà cung ứng có sản phẩm chất lượng, ổn định, và truy xuất minh bạch hơn.

Khác với Ecuador – quốc gia có mức thuế thấp nhất (khoảng 15%) nhưng chủ yếu xuất khẩu tôm thô, hay Ấn Độ – quốc gia có sản lượng xuất khẩu cao nhất nhưng gánh mức thuế lên đến 33,26%, tôm Việt Nam tập trung vào phân khúc chế biến, hàng giá trị gia tăng. Đây là loại sản phẩm có biên lợi nhuận cao, phù hợp với xu hướng tiêu dùng cao cấp tại Mỹ, và ít chịu áp lực cạnh tranh trực tiếp về giá hơn các sản phẩm sơ chế.

Trong bối cảnh nguồn cung toàn cầu đang điều chỉnh do cung vượt cầu kéo dài hai năm qua, giá tôm bắt đầu phục hồi và người tiêu dùng Mỹ thiết lập mặt bằng giá mới – tăng 18% trong thời gian gần đây, tôm Việt Nam có thể tận dụng tốt hơn lợi thế chất lượng, chế biến sâu và tính linh hoạt trong sản phẩm.

Tôm Việt Nam với lợi thế có giá trị gia tăng cao, chất lượng chế biến tốt, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, khả năng cung ứng đồng đều và mối quan hệ ổn định với nhà nhập khẩu nên thị phần có thể không tăng đột phá, nhưng cơ hội để củng cố và giữ vững thị phần chất lượng cao là vẫn có thể nếu doanh nghiệp tận dụng tốt lợi thế sẵn có.

Tuy nhiên, VASEP cho rằng, tôm Việt Nam xuất khẩu vào Mỹ vẫn chịu sự cạnh tranh khốc liệt ở phân khúc sơ chế, TTCT. “Đối thủ nặng ký” nhất là Ecuador. Doanh nghiệp Việt xuất khẩu mặt hàng sơ chế sẽ khó giành thị phần nếu không cải thiện năng suất và giảm chi phí.

Ở phân khúc tôm sú, Indonesia đang chiếm ưu thế. Bên cạnh đó, doanh nghiệp xuất khẩu tôm chịu áp lực lớn khi thuế tăng, đồng nghĩa giá thành tăng. Nếu không thể chuyển phần chi phí này sang người tiêu dùng, doanh nghiệp dễ rơi vào tình trạng giảm biên lợi nhuận. Mặt khác, người tiêu dùng Mỹ có xu hướng chuyển sang sản phẩm giá rẻ hơn, gây ảnh hưởng đến sản lượng tiêu thụ.

Mức thuế đối ứng 20% của Mỹ đối với tôm Việt Nam, cộng thêm thuế chống trợ cấp và thuế chống bán phá giá (hiện chưa có kết luận cuối cùng), cũng là một rào cản không nhỏ. Nếu kết quả cuối cùng của các vụ kiện thương mại bất lợi, tổng mức thuế áp lên tôm Việt Nam có thể còn cao hơn hiện tại. Đây là một thách thức lớn trong việc duy trì mức lợi nhuận và sức cạnh tranh tại thị trường Mỹ.

Hiện tại, các doanh nghiệp tôm Việt Nam đã và đang định hình lại chiến lược. Thay vì cạnh tranh bằng giá thì nhiều doanh nghiệp Việt chọn tập trung vào dòng sản phẩm chế biến sâu, tôm hữu cơ và các dòng tôm đặc thù cho kênh bán lẻ, nhà hàng cao cấp.

Đồng thời, các doanh nghiệp đang đa dạng hóa thị trường để giảm phụ thuộc vào Mỹ – hướng sang EU (tăng 25% trong 5 tháng đầu năm), Nhật Bản (tăng 11%) và tận dụng các ưu đãi từ EVFTA, UKVFTA để tiếp cận sâu hơn vào các thị trường có yêu cầu cao nhưng ổn định chính sách hơn.

Chiến lược ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) cũng được một số doanh nghiệp đầu tư dài hạn, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của các chuỗi siêu thị và nhà nhập khẩu lớn trên toàn cầu. Đây là hướng đi không dễ, nhưng nếu thành công sẽ tạo được lợi thế bền vững.

Nhìn từ tổng thể, Mỹ hiện áp mức thuế đối ứng với Ấn Độ (25%), Ecuador (15%), Indonesia (19%), Thái Lan (19%), Việt Nam không có lợi thế về thuế tại Mỹ. Mức thuế đối ứng 20%, cộng với nguy cơ tăng thuế từ các vụ kiện thương mại, đang khiến bài toán giá cả trở nên khó giải hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, thị trường Mỹ không phải cuộc chơi chỉ có giá. Những nhà nhập khẩu lâu năm sẽ nhìn vào khả năng cung ứng ổn định, sự tin cậy trong giao hàng, và giá trị thực sự mà sản phẩm mang lại. Đây là nơi mà tôm Việt Nam vẫn có nhiều cơ hội. Nếu kiên định đi theo hướng sản phẩm khác biệt, chất lượng cao, dịch vụ tốt, và đầu tư bền vững vào thị trường thì Việt Nam vẫn đủ sức giữ vai trò là nhà cung cấp chiến lược, không thể thay thế, dù không dẫn đầu về số lượng.

Cảnh Nghi